Kurs wiodący
Semestr letni 2017
Idea
Tegoroczny kurs wiodący Otwartego Uniwersytetu Poszukiwań poświęcony będzie zjawisku szamanizmu syberyjskiego i postaci szamana. Jest to propozycja możliwie bezpośredniego spotkania z techniką źródłową, która przez swoje wartości performatywne może być inspirująca dla twórców i badaczy teatru. Będzie to spojrzenie z wielu perspektyw – od etnologicznej, przez funkcjonalno-społeczną, kulturowo-polityczną, po psychologię głębi i perspektywę neuropsychiatryczną – na pradawną formę duchowości i praktyki religijnej. Sprawdzimy, które narzędzia pomogą nam lepiej zrozumieć, czym jest szamanizm. Będziemy się mu przyglądać zarówno w kontekście społecznym, politycznym, życia codziennego, praktyki, jak i przenikania się z innymi religiami. Omówimy jego związki z buddyzmem, lamaizmem czy tengryzmem, jaki wpływ na jego rozwój miały polityka i sytuacja ekonomiczna Rosji i Związku Radzieckiego, wreszcie – czym szamanizm syberyjski jest dzisiaj. Czy mamy do czynienia z nieprzerwanym przekazem jednej z najstarszych form duchowości/religijności, czy raczej jego odrodzeniem – wtedy należałoby mówić o neoszamanizmie. Przypatrując się szamanizmowi z perspektywy religijnej, socjologicznej, politycznej, historycznej, poprzez prywatne narracje i świadectwa kobiet i mężczyzn, spróbujemy nie stracić z pola widzenia szamana i szamanki – wielkich aktorów tej sceny, którzy swymi działaniami łączą świat widzialny ze światem duchów i pozwalają na komunikację pomiędzy tym, co ziemskie, a tym, co należy do porządku duchowego. Będziemy ich podpatrywać zarówno w czasie spełniania obrzędu, jak i w życiu codziennym, mając na uwadze cenę (i pamiętając, że jest ona inna dla kobiet i mężczyzn), jaką szaman płaci za swoją wyjątkową rolę. Cenę złożenia swojego życia powołaniu nieznającemu kompromisów.
Kurs wiodący Otwartego Uniwersytetu Poszukiwań, oprócz spotkania z szamanizmem, będzie służył zapoznaniu się z metodami badawczymi współczesnej antropologii i socjologii, które mogą być przydatne m.in. w teatralnych wyprawach badawczych. Swoim doświadczeniem podzielą się naukowcy będący czynnymi i nagradzanymi dziennikarzami w Polsce i w Rosji. Stosowanymi przez nich narzędziami posługują się współcześni reportażyści i dokumentaliści.
Opiekunowie naukowi: dr hab. Bartosz Jastrzębski, dr Jędrzej Morawiecki
Koordynatorka: Małgorzata Jabłońska, m.jablonska@grotowski-institute.art.pl
Współpraca: Przemysław Błaszczak
Program
Wykład dr. hab. Bartosza Jastrzębskiego w ramach OUP
Instytut Grotowskiego, Czytelnia im. Ludwika Flaszena, Przejście Żelaźnicze
Warsztaty dr. hab. Bartosza Jastrzębskiego dla grupy roboczej w ramach OUP
Instytut Grotowskiego, Czytelnia im. Ludwika Flaszena, Przejście Żelaźnicze
Wykład dr. hab. Bartosza Jastrzębskiego w ramach OUP
Instytut Grotowskiego, Czytelnia im. Ludwika Flaszena, Przejście Żelaźnicze
Warsztaty dr. hab. Bartosza Jastrzębskiego dla grupy roboczej w ramach OUP
Instytut Grotowskiego, Czytelnia im. Ludwika Flaszena, Przejście Żelaźnicze
Wykład dr. Jędrzeja Morawieckiego w ramach OUP
Instytut Grotowskiego, Czytelnia im. Ludwika Flaszena, Przejście Żelaźnicze
Warsztaty dr. Jędrzeja Morawieckiego dla grupy roboczej w ramach OUP, gość: dr Wiktor Chrul, Uniwersytet Moskiewski im. Michaiła Łomonosowa
Instytut Grotowskiego, Czytelnia im. Ludwika Flaszena, Przejście Żelaźnicze
Wykład dr. Jędrzeja Morawieckiego w ramach OUP
Instytut Grotowskiego, Czytelnia im. Ludwika Flaszena, Przejście Żelaźnicze
Warsztaty dr. Jędrzeja Morawieckiego dla grupy roboczej w ramach OUP
Instytut Grotowskiego, Czytelnia im. Ludwika Flaszena, Przejście Żelaźnicze
Wykład dr. hab. Bartosza Jastrzębskiego w ramach OUP
Instytut Grotowskiego, Czytelnia im. Ludwika Flaszena, Przejście Żelaźnicze
Warsztaty dr. hab. Bartosza Jastrzębskiego dla grupy roboczej w ramach OUP
Instytut Grotowskiego, Czytelnia im. Ludwika Flaszena, Przejście Żelaźnicze
Konwersatorium dr. Jędrzeja Morawieckiego w ramach OUP, gość: dr Albert Jawłowski
Instytut Grotowskiego, Czytelnia im. Ludwika Flaszena, Przejście ŻelaźniczeKurs wiodący tworzy cykl spotkań odbywających się co miesiąc w siedzibie Instytutu Grotowskiego (Rynek-Ratusz 27). Każde z nich będzie się składać z piątkowego wykładu otwartego (Sala Kinowa, 18:00) oraz sobotnich warsztatów przeznaczonych dla grupy roboczej, której uczestnicy zadeklarują wcześniej swój udział w całym projekcie. Temat zajęć, ich przebieg, charakter, wykorzystywane metody i sposób prowadzenia pozostają w gestii zaproszonych specjalistów, przy zachowaniu ogólnych ram czasowych i organizacyjnych oraz założeniu, że wykład jest poświęcony zagadnieniom ogólnym, natomiast warsztaty i konwersatoria mają charakter analityczny i dotyczą konkretnych zjawisk, procesów, dzieł itp.
Tegoroczne zajęcia dla grupy roboczej w dużej części będą poświęcone analizie wywiadów biograficznych, zbieranych podczas pracy terenowej na Syberii. Spisane i przetłumaczone na język polski treści nagrań bazują na ponad stu godzinach rozmów z szamanami i szamankami, szamanistami, konwertytami i tymi, którzy przemieszczali się pomiędzy konfesjami pod koniec istnienia Związku Radzieckiego oraz – najczęściej – w czasie rosyjskiej transformacji. Wywiady te pozwalają zrozumieć specyfikę represji i funkcjonowania religii (w tym szamanizmu i buddyzmu) w czasach radzieckich. Praca nad materiałem źródłowym przy użyciu metod współczesnej antropologii i socjologii religii pozwoli uczestnikom uzyskać „skrzynkę narzędziową” i zestaw dobrych praktyk przydatnych podczas wypraw, w pracy terenowej. Zakończeniem kursu będzie konwersatorium, stanowiące próbę oddzielenia zmiennych historycznych (globalnych i poradzieckich) od konfesyjnych i demograficznych. Na zajęcia składają się: samodzielna praca nad wybranymi wywiadami, naukowa analiza tekstów, także tych o potencjale literackim, reportażowym i dramaturgicznym.
Proponowana bibliografia
Wydawnictwa zwarte
- Bartosz Jastrzębski, Jędrzej Morawiecki: Cztery zachodnie staruchy. Reportaż o duchach i szamanach, Wyd. Sąsiedzi, Białystok 2014
- Bartosz Jastrzębski, Jędrzej Morawiecki: Innego piekła nie ma, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2013
- Bartosz Jastrzębski, Jędrzej Morawiecki: Krasnojarsk zero, Sic!, Warszawa 2012
- Albert Jawłowski: Milczący lama. Buriacja na pograniczu świata, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2016
- Andrzej Szyjewski: Szamanizm, WAM, Kraków 2005
- Christopher Vogler: Podróż autora. Struktury mityczne dla scenarzystów i pisarzy, Wyd. Wojciech Marzec, Warszawa 2009
- Jerzy Sławomir Wasilewski: Podróże do piekieł. Rzecz o szamańskich misteriach, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1979
Film
- Maciej Migas, Jędrzej Morawiecki: Syberyjski przewodnik [dokument], Ninateka, dostęp online: ninateka.pl/film/edu-syberyjski-przewodnik
Materiał audio
- Jędrzej Morawiecki: Kartoszka [reportaż], Polskie Radio, dostęp online: www.polskieradio.pl/80/1007/Artykul/1263757,Kartoszka-to-taki-fragmencik-rosyjskiej-mentalnosci
Bibliografia uzupełniająca zostanie podana na zajęciach grupy roboczej.
Podobnie jak w latach ubiegłych także na potrzeby kursu „Szamanizm syberyjski. Praktyka” utworzyliśmy grupę roboczą. Jej członkami są osoby, które zadeklarowały gotowość uczestniczenia w całym projekcie – zarówno w wykładach, jak i warsztatach i konwersatorium. Do udziału w grupie zaprosiliśmy przede wszystkim studentów i doktorantów, którzy w porozumieniu z macierzystymi uczelniami mogą zaliczyć zajęcia Otwartego Uniwersytetu Poszukiwań jako opcjonalne w ramach swoich kierunków. Tegoroczny kurs zadedykowaliśmy także praktykom – m.in. dramaturgom i twórcom teatru pracującym w oparciu o wyprawy badawcze oraz kontakt z lokalnymi społecznościami.
Z przyczyn organizacyjnych liczba uczestników grupy roboczej jest ograniczona do 25 osób. Uczestnikom spoza Wrocławia zapewniamy noclegi z piątku na sobotę w standardzie hostelowym w pokojach wieloosobowych. Z prośbą o zwrot kosztów podróży do i z Wrocławia członkowie grupy mogą się zwrócić do macierzystych uczelni.