La lignée organique. Haitańskie vodou i praktyki prowadzone w Instytucie Grotowskiego

Warsztaty, koordynowane przez Fabrice’a Nicota i Stéphane’a Poliakova, będą osnute wokół trwającego tydzień spotkania w Brzezince, leśnej bazie Instytutu Grotowskiego, z czterema członkami haitańskiej społeczności vodou (śpiewakami, tancerzami i muzykami rytualnymi) oraz artystami-pedagogami z Francji i Polski.

Warsztaty odbędą się w duchu laboratorium antropologii sztuki w oparciu o podejście praktyczne, twórcze i refleksyjne, a ich celem będzie pytanie o naturę i procesy transmisji pieśni i tańców haitańskiej tradycji vodou, które inspirowały Jerzego Grotowskiego i tych, którzy podążyli jego tropem.

Nauczanie sztuk performatywnych haitańskiego vodou będzie odbywać się w ścisłym związku z procesami transmisji w zaproszonej społeczności. Będzie to doświadczenie immersyjne – uczestnicy będą częścią wspólnoty. Podczas pobytu będą ćwiczyć pieśni i tańce, uczyć się kreolskiego języka haitańskiego, odkrywać historię mówioną, ale także życie wspólnoty vodou w jego aspektach związanych z gotowaniem, farmakopeą i szeregiem czynności rytualnych, które mogą być wykonywane przez osoby niewtajemniczone.

Równocześnie, również we współpracy z haitańską społecznością, prowadzący i uczestnicy będą badać sztukę performatywną haitańskiego vodou w praktyce w ramach warsztatów prowadzonych przez międzynarodowych artystów i pedagogów, m.in. związanych z różnymi okresami działalności Grotowskiego i reprezentujących organiczne podejście do obecności aktora.

W pierwszej części warsztatów, prowadzonej przez haitańską wspólnotę vodou, Fabrice’a Nicota i Marca Balbiego Dipalmę (parateatr), będziemy zadawać pytania dotyczące pojęcia wspólnoty oraz związków między „intymnością” a „kolektywnością” podczas aktu artystycznego.

Dwa warsztaty praktyczne poświęcone będą analizie poprzez działanie, a także metodzie studyjnej (Stéphane Poliakov). Następnie członkowie haitańskiej wspólnoty vodou skupią się na tańcach i śpiewie vodou, a prowadzący z Instytutu Grotowskiego, Przemysław Błaszczak i Joanna Kurzyńska, poprowadzą zajęcia związane z ciałem, głosem i działaniem organicznym.

Warsztaty przeznaczone są dla praktyków, którzy pragną oddać się doświadczeniu mającemu na celu zgłębienie sztuki i rytuałów haitańskiego vodou. Uczestnicy doświadczą międzykulturowości w działaniu, artystycznego i ludzkiego dzielenia się, opartego na zbiorowym uczeniu się, pozwalającego na konfrontację z destabilizacją własnych punktów odniesienia.

Praca zostanie częściowo sfilmowana i posłuży za podstawę dokumentu badawczego z obszaru antropologii sztuki, współprodukowanego przez Instytut Grotowskiego i Uniwersytet Paris 8.

Szczegółowe informacje na temat warsztatów i pedagogów

Rytuały, tańce i pieśni prowadzone przez członków wspólnoty vodou Madame Nerval (Jacmel)

W miarę możliwości uczestnicy warsztatów będą uczyć się sztuk vodou haitańskiego, nie odrywając ich od ich oryginalnego kontekstu. Pod okiem instruktorów będą ćwiczyć pieśni i tańce, a także gotowanie, farmakopeę i czynności rytualne dozwolone dla niewtajemniczonych.

Lakou (wioska) Madame Nerval (Jacmel) powstało w 1917 roku i jest jednym z najstarszych lakou na Haiti. Charles Najman poświęcił mu film dokumentalny „The Illuminations of Madame Nerval” (ARTE TV). Wspólnotę prowadzi Marie-Suze Jean-Baptiste (Mambo Nini), która występowała na europejskich scenach jako haitańska artystka vodou, m.in. w Cité de la Musique w Paryżu. Śpiewakami wspólnoty kieruje Dalia Jean, a Nadilie Charles i Saintelus Candy odpowiadają za sekcję bębnów.

„Ki moun ou yé?” („Kim jesteś?”). Medytacja, ciało, głos i osobiste zapiski, prowadzenie Fabrice Nicot

Medytacja oraz trening fizyczny i wokalny umożliwią uczestnikom uwolnienie się od napięć fizycznych i psychicznych, jednocześnie wzmacniając ich, pozwalając na akceptację własnej obecności na scenie i umożliwiając, by w końcu stanęli w energetycznym ciele fizycznym, prawdziwie słuchając i obserwując. W idealnej równowadze pomiędzy pozycją „zakotwiczenia się” w sobie a pozycją pełnej otwartości na to, co znajduje się na zewnątrz. Uczestnik, całkowicie dyspozycyjny, ofiarowuje swoją uwagę, ciało i obecność w przestrzeni partnerom i materiałom artystycznym, które tę przestrzeń przekraczają.

Następnie podczas warsztatów nastąpi prawdziwa wymiana „darów” („dar” za „dar”), związana z jednym z najważniejszych słów w vodou, „Ki moun ou yé?” („Kim jesteś?”), i osobistych historiach z życia.

Fabrice Nicot wykłada przedmioty teatralne na Université de Paris-VIII oraz antropologię na Państwowym Uniwersytecie Haiti. Jest profesorem sztuk dramatycznych w Cours Florent w Paryżu. Ukończył studia aktorskie w Państwowej Szkole Sztuk i Technik Dramatycznych E.N.S.A.T.T. i program badawczy na Université Sorbonne-Nouvelle (Paris-III). Nicot jest aktorem, reżyserem i pedagogiem, uczącym i tworzącym we Francji i na świecie; współzałożycielem i byłym dyrektorem Festiwalu i Akademii Sztuk Sakralnych im. Andrieja Tarkowskiego we współpracy z Andrei Tarkovsky International Institute i Andriejem Andriejewiczem Tarkowskim. Przeszedł inicjację medytacji jogi klasycznej w Indiach i vodou na Haiti. Prowadził wiele badań antropologicznych w wielu miejscach świata, m.in. mieszkał przez trzy lata na Haiti we wspólnotach vodou. Jest specjalistą w dziedzinie żywych sztuk haitańskiego vodou i „sztuk przemiany” na świecie (Haiti, Benin, Etiopia, Indie itd.).

„Przejście”, prowadzenie Marco Balbi Dipalma

„Przejście” to laboratorium parateatralne poświęcone odkrywaniu Tajemnicy Obcowania– temu, czym jest Obcowanie i jak można go doświadczyć.

Spotkanie rozpocznie się od medytacji i modlitwy, które pozwolą uczestnikom osiągnąć stan wyciszenia, spokoju i wewnętrznej koncentracji, będących wstępem do twórczych poszukiwań.

Trening Szkoły Reny Mireckiej SŁOŃCE – oparty na treningu Teatru Laboratorium Jerzego Grotowskiego – obejmujący rozgrzewkę, trening hathajogi w parach i ćwiczenia fizyczne, organiczne, wokalne oraz plastyczne – posłuży do otwarcia naszego ciała energetycznego ku energii twórczej.

Improwizując, sięgniemy do naszych doświadczeń, pytań, pragnień, marzeń i uczuć, poszukując motywacji, która pomoże nam obudzić rytm, impulsy, otwierające drogę wiodącą w głąb organicznego procesu, ku byciu tu i teraz. Improwizacja horyzontalna umożliwia nam odniesienie się do siebie nawzajem i do danej sytuacji. Istnieje też improwizacja wertykalna, prowadząca nas ku Wertykalnemu Spotkaniu.

Przydatne w naszych poszukiwaniach będzie sięganie do tradycyjnych źródeł twórczych. Żywy dialog z tradycją z wykorzystaniem improwizacji pomaga zrozumieć pewne aspekty techniki sztuk performatywnych, a szczególnie badać istotę Ludzkiej Obecności.

W czasie, który spędzimy razem, będziemy uczestniczyć w działaniach parateatralnych, które zostały wcześniej zaprojektowane. Staram się odpowiedzieć na pytanie, jak z tradycyjnych elementów stworzyć współczesny rytuał, który będzie dla nas żywy i który nas połączy, zjednoczy – taniec, śpiew, gra aktorska, działanie i recytacja tekstów jako nasz wspólny dar, jako droga ku Wspólnej Obecności, która jest Miłością.

Marco Balbi Dipalma ukończył Wydział Nauk o Dramacie, Sztuce i Muzyce na Uniwersytecie Bolońskim, a w 2018 roku ukończył kurs ekspertów edukacji społecznej i kulturalnej na Uniwersytecie Bolońskim. Od 2001 roku studiował i pracował z mistrzem Dimitrim Pasqualim, od którego nauczył się podstaw tradycyjnego aktorstwa. Od 2004 roku uczestniczy w parateatralnych laboratoriach Reny Mireckiej, z czasem zostając jej asystentem. Obecnie kontynuuje poszukiwania parateatralne w Instytucie Grotowskiego, gdzie jest liderem Szkoły Reny Mireckiej SŁOŃCE. Trenuje tai chi chuan u mistrza Shi Rong Hua. Był asystentem Kristofera Twofeathersa, odprawiającego starożytne rytuały uzdrawiania, inipi gapi („ceremonię szałasu potu”) oraz wykonującego tańce i pieśni rdzennych Amerykanów. Prowadzi też badania nad tańcami kubańskiej Santerii. Ćwiczy jogę i studiuje nauki duchowe hinduskiej mistrzyni Ammy.

Warsztaty – opowieść, narracja, mit i ich realizacja performatywna („analiza przez działanie” i metoda etiudy), prowadzenie: Stéphane Poliakov

Rytuały są związane z jawnymi lub ukrytymi mitami. Na pierwszy rzut oka mit jest narracją, opowieścią. Jak przekształcić narrację w działanie? Jak zacząć od siebie samego? Czy można improwizować, a zarazem odkrywać strukturę ludyczną w głównym nurcie działania (through-line action)? Każdy uczestnik warsztatów proszony jest o wybranie i zaproponowanie jednej lub dwóch opowieści, w tym jednej z własnej kultury (lub kultur). Na podstawie wybranej narracji spróbujemy zbadać strukturę werbalnego (lub innego) działania, jego performatywną i sceniczną siłę tu i teraz. W pracy wykorzystana zostanie metoda „analizy przez działanie” i etiudy, będąca dziedzictwem rosyjskiej szkoły aktorskiej.

Stéphane Poliakov jest pedagogiem, reżyserem (collectif Spectacle-Laboratoire, Paryż) i aktorem. Studiował w Rosji, Francji i Włoszech, m.in. u Anatolija Wasiljewa, wystawił szereg dialogów Platona, opowiadania Czechowa oraz dialogi o sztuce (Piranesi, Diderot). Pracuje nad adaptacją powieści Rok 1984 George’a Orwella i The Trust D.E. History of the Death of Europe Ilji Ehrenburga. Jego zainteresowania badawcze obejmują badanie systemu Stanisławskiego (przekłada pisma rosyjskiego reżysera na język francuski) oraz teorię i praktykę rosyjskiej szkoły aktorskiej i reżyserskiej. Obecnie prowadzi badania nad twarzą i makijażem rosyjskiego i francuskiego aktora.

Warsztaty związane z ciałem, głosem i działaniem organicznym, prowadzenie Przemysław Błaszczak i Joanna Kurzyńska

Przemysław Błaszczak studiował filozofię na Uniwersytecie Wrocławskim. Aktor, reżyser, pedagog, od 1995 roku związany z Instytutem Grotowskiego (do 2007 Ośrodkiem Grotowskiego). W latach 1996–1999 pracował w Teatrze Pieśń Kozła pod kierownictwem Grzegorza Brala (udział w spektaklu „Pieśń kozła – dytyramb”). W latach 2002–2003 przygotował własny monodram „Ecce homo”. Od 2004 roku jest aktorem Teatru ZAR. Uczestniczył w projekcie „Ewangelie dzieciństwa”. Występował w dwóch częściach tryptyku „Ewangelie dzieciństwa” („Uwerturze” i „Anhellim. Wołaniu”) oraz spektaklu „Armine, Sister”. Grał także w „Mauzerze” Heinera Müllera w reżyserii Theodorosa Terzopoulosa (polska premiera w Instytucie Grotowskiego w 2012 roku). Pod okiem Terzopoulosa studiował jego autorską metodę treningu aktorskiego wypracowaną w Teatrze Attis w Grecji. Jest certyfikowanym nauczycielem tej metody. Założyciel i lider Studia Kokyu działającego od 2016 roku w Instytucie Grotowskiego. Od 2005 roku uprawia japońską sztukę walki aikido (aktualnie w stopniu 1 dan), pod okiem senseia Piotra Masztalerza 6 dan, w 2011 roku pobierał nauki jako uchideshi u shihana Juby Noura 6 dan w Meksyku. Prowadzi regularne treningi w założonym przez siebie dojo Na Grobli Aikikai, które jest częścią Birankai Polska. W 2005 roku przebywał w Japonii na zaproszenie Toshiego Tsushitoriego, trenując pod jego okiem shintaido – japoński system prowadzący do integracji ciała i głosu poprzez trening oparty na tradycyjnym karate. W latach 2013–2016 lider Studia Dwóch Ścieżek działającego w ramach programu badawczego BodyConstitution Instytutu Grotowskiego. Współzałożyciel Wrocławskiej Offensywy Teatralnej (WrOT). Prowadził warsztaty w Polsce i za granicą.

Joanna Kurzyńska jest wrocławianką, absolwentką Akademii Muzycznej im. Karola Lipińskiego we Wrocławiu w klasie skrzypiec. Pracuje jako aktorka, piosenkarka, multiinstrumentalistka, kompozytorka i pedagożka. Warsztat teatralny i wokalny kształciła pod okiem polskich i zagranicznych pedagogów i praktyków. Debiutowała w musicalu „Piotruś Pan” w Teatrze Muzycznym Roma w Warszawie. Współpracuje m.in. z Wrocławskim Teatrem Lalek, Akademią Praktyk Teatralnych Gardzienice, Teatrem Muzycznym Capitol, Akademią Sztuk Teatralnych w Krakowie Filią we Wrocławiu, Narodowym Forum Muzyki, a jako skrzypaczka z wrocławskimi Sound Factory Orchestra, Camera Nera, Kwartetem Staromiejskim i grupą perkusyjną Mamatucada. Obecnie związana ze Studiem Kokyu (spektakl „Halo?”) oraz neTTheatre w Lublinie (spektakl „The Hideout/Kryjówka”). Od powstania Młodzieżowej Akademii Musicalowej we Wrocławiu w 2009 roku prowadzi tam zajęcia aktorskie oraz reżyseruje spektakle z udziałem wychowanków. Autorka cyklu „Harmonia wspólnego głosu” realizowanego na Dolnym Śląsku od roku 2017. Uhonorowana Stypendium Artystycznym Marszałka Województwa Dolnośląskiego, w ramach którego prowadziła autorski projekt muzyczny „Przyjdę do siebie”, prezentowany w całym kraju (album EP promujący materiał wydany w 2014), oraz Stypendium Twórczym MKiDN, który dał początek jej autorskiej ścieżce badawczej Voice In Progress. Z pasją oddaje się zgłębianiu technik uwalniania naturalnego głosu w procesie pracy z aktorem, ze szczególną uwagą dla metody Kristin Linklater.