Marina Abramović: artystka obecna | Marina Abramović: The Artist Is Present

Marina Abramović jest ikoną body artu i performansu. Córka jugosłowiańskich partyzantów, od 20 lat mieszka w Nowym Jorku, a od 40 lat poddaje swoje ciało ekstremalnym doświadczeniom, wprowadzając publiczność w różne stany emocjonalne. O Abramović pisze się: „nieustraszona, radykalna, nonkonformistyczna” i nie są to puste słowa. Artystka konsekwentnie redefiniuje to, czym jest i czym może być sztuka współczesna, a jej narzędziem jest własne ciało, którego granice i wytrzymałość bezwzględnie testuje. Marina Abramović już jako studentka wykonywała instalacje i pierwsze prowokacyjne performanse. Po studiach artystycznych w Belgradzie i Zagrzebiu, w latach 70. przeprowadzała artystyczne eksperymenty na własnym ciele związane z bólem, obrzydzeniem, reakcjami na ingerencje fizyczne (Art Must Be Beautiful / Artist Must Be Beautiful, 1975).

W 1975 roku spotkała w Amsterdamie niemieckiego artystę Ulaya, z którym przez 12 lat dzieliła życie i pracę. Oboje zrezygnowali z kontynuowania swoich indywidualnych artystycznych karier, a tematem ich wspólnych działań stało się badanie sposobów komunikacji, najczęstszą formą ekspresji – otwarty na przypadek performans. Badanie to nie miało charakteru spekulacji intelektualnej, lecz stawiało artystów w aranżowanych przez nich realnych, konkretnych sytuacjach. Od 1977 roku w ich pracy pojawił się element kontemplacji, wielogodzinnego medytowania w bezruchu. Roczny pobyt w Australii wśród pierwotnych plemion stanowił silną inspirację dla dalszej twórczości w tym duchu.

W 1980 roku powstał performance „Night Sea Crossing”, w którym Marina i Ulay siedzieli przy jednym stole naprzeciw siebie w ciszy, najpierw przez siedem godzin, potem przez trzy dni, następnie przez prawie dwa tygodnie. W 1988 przemierzali Chiński Mur – on z zachodu, ona ze wschodu („The Lovers / The Great Wall”). Kiedy po dziewięćdziesięciu dniach spotkali się w połowie drogi, zdecydowali, że się rozstaną. Od 1989 roku Marina Abramović pracuje sama.

Abramović jest bohaterką nagrodzonego w 2012 roku przez publiczność Berlinale amerykańskiego dokumentu Matthew Akersa, przedstawiającego jej życie i twórczość przez pryzmat jednej z najbardziej spektakularnych akcji artystycznych, którą przeprowadziła podczas wielkiej retrospektywy swojej twórczości w nowojorskim Museum of Modern Art w 2010 roku. Przez trzy miesiące, na kilka godzin dziennie siadała bez ruchu na krześle w galeryjnej sali. Przysiadały się do niej osoby zwiedzające. Opisywane przez nich później doświadczenie okazało się trudną próbą ciała i emocji. W wyniku swoistej, pozbawionej słów psychoterapii pomiędzy artystką a osobami uczestniczącymi w performansie tworzyły się spontaniczne relacje – wiele osób, patrząc jej w oczy, płakało.

„Sztuka performansu była alternatywna 40 lat temu, 20 lat temu i pozostaje alternatywna dzisiaj” – mówi Abramović, zgadzając się na udział w filmie, który ma przełamać barierę między hermetycznym światem jej twórczości a szeroką publicznością. W błyskotliwych kadrach Matthew Akersa przyłapujemy Marinę podczas przygotowań do indywidualnej wystawy w nowojorskim MoMA, w chwili dla każdego artysty wyjątkowej. Reżyser pokazuje Marinę w trakcie prac nad ekspozycją, ale też śmiało wkracza w jej prywatne życie, tworząc portret zabawnej, inteligentnej kobiety obdarzonej niezwykłą charyzmą i siłą.