Forum reżyserów

Eugenio Barba urodził się w 1936 we Włoszech. Dorastał w miasteczku Gallipoli. Sytuacja społeczno-ekonomiczna jego rodziny zmieniła się diametralnie, gdy jego ojciec, który był oficerem w armii, padł ofiarą II wojny światowej. Początkowo chciał pójść w ślady ojca i zostać oficerem, ale po ukończeniu szkoły średniej w akademii wojskowej w Neapolu (1954), porzucił ten plan i wyemigrował do Norwegii, gdzie pracował jako spawacz i marynarz. W tym samym czasie ukończył studia na uniwersytecie w Oslo, uzyskując dyplom z języka francuskiego, literatury i historii religii.

Do Polski przyjechał w 1961, by studiować w PWST w Warszawie, po roku przerwał jednak studia i przeniósł się do Opola, gdzie w latach 1962–1964 był asystentem Jerzego Grotowskiego. W 1963 roku wyjechał do Indii, by studiować nieznaną wówczas na Zachodzie formę teatralną kathakali. Napisał esej o kathakali, który został opublikowany we Włoszech, Francji, USA i Danii. Jego pierwsza książka o Grotowskim, Alla ricerca del teatro perduto (W poszukiwaniu teatru zaginionego) została wydana w 1965 roku we Włoszech i na Węgrzech.

W 1964 roku Eugenio Barba wrócił do Oslo, gdzie chciał zostać profesjonalnym reżyserem teatralnym, ale jako cudzoziemiec nie był w stanie znaleźć pracy. W październiku 1964 roku zebrał wokół siebie grupę młodych ludzi, którzy nie zostali przyjęci do Państwowej Szkoły Teatralnej, i utworzył Odin Teatret. Pierwszy spektakl Barby, Ornitofilene, wg tekstu norweskiego pisarza Jensa Bjørneboego, do którego próby odbywały się w schronie przeciwlotniczym, został zaprezentowany w Norwegii, Szwecji, Finlandii i Danii. Następnie Odin Teatret został zaproszony przez lokalne władze do Holstebro, miasteczka w północno-zachodniej Jutlandii (Dania) i stworzenia laboratorium teatralnego. Na początek zaproponowano artystom stare gospodarstwo i niewielką sumę pieniędzy. Barba i jego współpracownicy uczynili z Holstebro bazę swoich licznych, różnorodnych działań.

Przez ostatnie pięćdziesiąt lat Barba wyreżyserował siedemdziesiąt siedem przedstawień Odin Teatret oraz międzykulturowego projektu Theatrum Mundi Ensemble. Przygotowanie wielu z nich trwało blisko dwa lata. Do najbardziej znanych należą: Ferai (1969), Dom mego ojca (1972), Popioły Brechta (1980), Ewangelia z Oxyrhynchos (1985), Talabot (1988), Kaosmos (1993), Mythos (1998), Sen Andersena (2005), Ur-Hamlet (2006), Don Giovanni w piekle (2006), Małżeństwo Medei (2008), Chroniczne życie (2011) oraz Drzewo (2016).

W 1974 roku Eugenio Barba i Odin Teatret rozpoczęli cykl barterów, czyli wymian kulturalnych z różnorodnymi społecznością i instytucjami, organizowanymi w formie wspólnych performansów.

W 1979 roku Eugenio Barba założył Międzynarodową Szkołę Antropologii Teatralnej (ISTA), inicjując w ten sposób nową dziedzinę badawczą: antropologię teatru.

Barba jest członkiem rad naukowych czasopism: „The Drama Review”, „Performance Research”, „New Theatre Quarterly”, „Teatro e Storia” oraz „Urdimento”.

Do jego najnowszych publikacji, przełożonych na wiele języków obcych, należą: Canoe z papieru. Traktat o Antropologii Teatru (Instytut Grotowskiego, Wrocław 2007), Teatr. Samotność, rzemiosło, bunt (Instytut Kultury Polskiej, Warszawa 2003), Ziemia popiołu i diamentów. Moje terminowanie w Polsce oraz 26 listów Jerzego Grotowskiego do Eugenia Barby (Ośrodek Grotowskiego, Wrocław 2001), Arar el cielo (Casa de las Americas, Hawana), La conquista de la diferencia (Yuyachkani/San Marcos Editorial, Lima), Spalić dom. Rodowód reżysera (Instytut Grotowskiego, Wrocław 2011) oraz zredagowana z Nicolą Savaresem Sekretna sztuka aktora. Słownik Antropologii Teatru (Ośrodek Grotowskiego, Wrocław 2005).

Za swoją działalność artystyczną i naukową Eugenio Barba otrzymał doktoraty honoris causa uniwersytetów w Århus, Ayacucho, Bolonii, Brnie, Hawanie, Warszawie, Plymouth, Hongkongu, Buenos Aires, Tallinie, Klużu-Napoce, Edynburgu i Szanghaju oraz liczne wyróżnienia, m.in. nagrodę Reconnaissance de Mérite Scientifique Uniwersytetu w Montrealu, Nagrodę Sonninga Uniwersytetu Kopenhaskiego, Nagrodę Akademii Duńskiej, Nagrodę Meksykańskich Krytyków Teatralnych, Nagrodę Pirandella, a także Nagrodę Talii przyznawaną przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Krytyków Teatralnych (IATC).

Walerij Fokin urodził się w 1946 w Rosji, ukończył Szkołę Teatralną im. Borisa Szczukina przy Teatrze im. Jewgienija Wachtangowa, a następnie przez piętnaście lat pracował w moskiewskim Teatrze Sowriemiennik, gdzie każda jego nowa inscenizacja wzbudzała żywe zainteresowanie widzów i krytyków. W 1985 roku przejął stery moskiewskiego Teatru im. Marii Jermołowej, który dzięki jego spektaklom stał się jednym z najpopularniejszych miejsc na mapie kulturalnej Moskwy. Media jednogłośnie uznały, że jego pierwszy spektakl w Teatrze Jermołowej, spektakl Gowori… (Mów…) wyznaczył zwrot ku nowemu myśleniu w kręgach teatralnych Moskwy. W latach 1975–1979 wykładał w Rosyjskiej Akademii Sztuki Teatralnej (GITIS), a w latach 1993–1994 pracował w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Krakowie i Teatrze Toen w Tokio. Prowadził też zajęcia mistrzowskie na kursach reżyserskich w Hiszpanii, Szwecji oraz Bułgarii. W 1991 roku Fokin został dyrektorem naczelnym i artystycznym nowopowstałego Centrum Meyerholda (CIM). W 2010 roku prezydent Rosji uhonorował go Orderem za Zasługi dla Ojczyzny.

Jako dyrektor artystyczny Teatru Aleksandryjskiego w Petersburgu (dawniej Teatru Dramatu im. Aleksandra Puszkina) wyprodukował Pokój hotelowy w mieście NN według Gogola, Przemianę według Kafki, Tatianę Repinę według Czechowa, Rewizora według Gogola, zyskując szerokie uznanie rosyjskiej i światowej publiczności. W swojej twórczości Fokin sięga po najbardziej bolesne i budzące emocje tematy z historii najnowszej i współczesności Rosji, które przez wiele lat były objęte tabu. Jego przedstawienia, oparte na tekstach zarówno współczesnych, jak i klasycznych – charakteryzuje uniwersalność dramatycznej metafory, głęboka myśl artystyczna, teatralność oraz dążenie do precyzyjnej analizy psychologicznej postaci. W swojej twórczości sięgał do dzieł Nabokowa, Wampiłowa, Rozowa, Albeego i innych mistrzów rosyjskiego i światowego dramatu.

Iwona Kempa jest reżyserką teatralną, absolwentką teatrologii na Uniwersytecie Jagiellońskim i reżyserii w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej im. Ludwika Solskiego w Krakowie. Podczas studiów debiutowała w Teatrze Powszechnym w Łodzi spektaklem Kwartet Bogusława Schaeffera (1994). W latach 2003–2006 była zatrudniona w Teatrze im. Wilama Horzycy w Toruniu na stanowisku reżysera, a w latach 2006–2012 jako dyrektor artystyczny. Od 2012 roku pracuje w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie, gdzie jest zastępcą dyrektora i kierownikiem artystycznym otwartego przy Teatrze w 2012 roku Małopolskiego Ogrodu Sztuki (MOS). Obiekt jest nowoczesną, wielofunkcyjną placówką, w której realizowane są wszystkie dziedziny sztuki współczesnej. Iwona Kempa od początku kształtuje program artystyczny MOS-u – odbywają się tam liczne imprezy, także międzynarodowe, m.in. spektakle, koncerty, Międzynarodowy Festiwal Tańca Współczesnego „Kroki”, projekcje w ramach Krakowskiego Festiwalu Filmowego i wystawy.

Zrealizowała ponad czterdzieści spektakli. Wybiera głównie dramat współczesny, jest uważana za mistrzynię pracy z aktorem, umiejętnie stwarzającą na scenie intymne, psychologiczne i „dotkliwe” światy. Do jej największych, nagradzanych osiągnięć należą m.in.: Końcówka Samuela Becketta (1998), Kaleka z Inishmaan (1999) i Samotny zachód (2002) Martina MacDonagha, Plaża Petera Asmussena (2006), Ślubuję ci miłość Jánosa Háy (2009), Udrękę życia Hanoha Levina (2011), O Miłości Larsa Noréna (2012), Z miłości Petera Turriniego (2015). Od 2013 roku jest wykładowcą PWST w Krakowie, od 2014 roku z tytułem doktora, od września 2016 roku na stanowisku dziekana Wydziału Reżyserii Dramatu.

Anatolij Wasiljew urodził się w 1942 roku podczas wojennej ewakuacji w okolicach miasta Penza. Dzieciństwo spędził w Baku i Tule, szkołę i uniwersytet ukończył w Rostowie na Donem. Studiował chemię. Po studiach pracował w instytucie chemii na Syberii, uczestniczył w badaniach oceanograficznych na Dalekim Wschodzie. W  1968 roku rozpoczął studia w moskiewskim GITIS-ie pod kierunkiem Marii Knebel. Zadebiutował na scenie MChAT-u spektaklem Solo na zegar z kurantem (1973). Pracował w Teatrze im. Konstantina Stanisławskiego, następnie w Teatrze na Tagance. W 1981 roku zaczął wykładać w GITIS-ie oraz we WGIK-u; prowadził także zajęcia na Wyższych Kursach Scenopisarstwa i Reżyserii w Moskwie.

W 1982 roku Wasiljew rozpoczął próby sztuki Serso Wiktora Sławkina, którą wystawiał w latach 1984–1985. W 1986 roku przygotował spektakl Sześć postaci w poszukiwaniu autora Luigiego Pirandella – było to przedstawienie dyplomowe studentów GITIS-u. W 1987 roku otworzył tym spektaklem swój własny teatr – Szkołę Sztuki Dramatycznej. Obydwa przedstawienia były wielokrotnie prezentowane za granicą.

Do najważniejszych  realizacji pedagogicznych Anatolija Wasiljewa w pierwszym etapie pracy w Szkole Sztuki Dramatycznej należą m.in: Vis-à-Vis (1988), Biesy Fiodora Dostojewskiego (1988), Każdemu jego prawda Pirandella (projekt włosko-rosyjski, 1993), Józef i jego bracia Tomasza Manna (prezentowany m.in. we Wrocławiu). W latach dziewięćdziesiątych reżyser prowadził także projekty pedagogiczne w Belgii (Centre International de formation en arts du spectacle, Bruksela), Szwajcarii (Académie Expérimentale des Théâtres, Verbier), prowadził klasę mistrzowską we Francji (CFPTS, Bagnolet), a także Szkołę Mistrzów z aktorami z Włoch, Francji i Belgii we Włoszech (Fagagna).

W 2001 roku powstał nowy budynek Szkoły Sztuki Dramatycznej, w którym Wasiljew kontynuował swoje poszukiwania, skupiając się na pracy nad słowem. Jego projekty laboratoryjne z tamtego okresu to m.in.: Państwo Platona, Wieczór z Molierem, Poranek z Puszkinem, Iliada Homera (1996–2002). Do ostatnich spektakli wyreżyserowanych w Moskwie należą: Mozart i Salieri Aleksandra Puszkina, Materiały do Medei Heinera Müllera (z okazji 3. Olimpiady Teatralnej w Moskwie, w ramach współpracy z L’Académie Expérimentale des Théâtres, 2001), Iliada. Pieśń XXIII Homera oraz Z podróży Oniegina Puszkina. Pogarszająca się sytuacją polityczna w Rosji zmusiła Wasiljewa do opuszczenia swojego teatru i emigracji w 2006 roku do Francji.

Poza granicami Rosji w XXI wieku powstały m.in. następujące spektakle: Amfitrion Moliera (Commédie Française, 2002), Teresa-filozof markiza Jeana-Baptiste’a Boyer (L’Odéon, 2007), Medea Eurypidesa (Epidauros, 2008). Trzykrotnie reżyserował na Węgrzech: były to spektakle wg tekstów Dostojewskiego (1994), Aleksandra Ostrowskiego (1998) i Marguerite Duras (2009).

Od 2004 roku Wasiljew nieprzerwanie prowadzi działalność pedagogiczną na Zachodzie: we Francji (czteroletni kurs reżyserski w Lyonie: 2004–2008), we Włoszech (Rzym, Mediolan, Città di Piove, Wenecja – trzyletni projekt „L’Isola della pedagogia”), w Grecji (Ateny), w Hiszpanii (Barcelona), w Niemczech (Berlin) oraz w Polsce (dwuletni projekt w ramach programu „Masters in Residence” w Instytucie Grotowskiego we Wrocławiu w latach 2011–2013).

Od 1988 do 2006 roku spektakle Wasiljewa prezentowane były niemal co roku na festiwalu w Awinionie (Sześć postaci w poszukiwaniu autora, Iliada. Pieśń XXIII, Mozart i Salieri). W 2008 swoje prace prezentowali tam również w programie oficjalnym absolwenci jego kursu reżyserskiego w Lyonie (Wieczór Platon/Magritte, Improwizacja wersalska Moliera).

Anatolij Wasiljew jest laureatem licznych nagród i wyróżnień, m.in. nagrody Nowe Rzeczywistości Teatralne (Taormina, 1990), nagrody Chaos (Agrigente, 1992), nagrody im. Konstantina Stanisławskiego (Moskwa, 1988, 1997). W 2008 roku został wybrany Światowym Ambasadorem Teatru z ramienia UNESCO. Jest kawalerem trzech orderów francuskich: Kawalerem Orderu Sztuki i Literatury (1989), Kawalerem Palm Akademickich (2005), Komandorem Orderu Sztuki i Literatury (2006). W 2012 roku uhonorowany został prestiżową włoską nagrodą UBU za projekt „Wyspa Pedagogiki” (2010–2012) realizowany w Wenecji.

W 2016 roku, po siedmioletniej przerwie, powrócił do reżyserowania. W Comédie-Française zrealizował spektakl La Musica, La Musica deuxième (1965–1985) według tekstu Marguerite Duras. W pracy asystowali mu Natasza Isajewa, teatrolożka i tłumaczka, oraz Boaz Trinker, specjalista w temacie treningu aktorskiego i wychowanek weneckiego programu Wasiljewa.