Aktualnie jesteś: Projekty
„Bo ta ziemia to gospoda / W ogromnej naszej podróży”. Sześćdziesięciolecie premiery „Księcia Niezłomnego” Teatru Laboratorium
Sześćdziesiąt lat temu odbyła się premiera „Księcia Niezłomnego”. Był to pierwszy spektakl Teatru Laboratorium zrealizowany po przeniesieniu się zespołu z Opola do Wrocławia. Praca nad spektaklem wg dramatu Pedra Calderona de la Barki, w parafrazie Juliusza Słowackiego, przebiegała dwutorowo. Reżyser Jerzy Grotowski współpracował zarówno z całym zespołem, jak i indywidualnie z Ryszardem Cieślakiem, odtwórcą głównej roli Don Fernanda. Efektem tych działań był akt całkowity, który uznano za ucieleśnienie metody Grotowskiego.
Zamknięta premiera spektaklu odbyła się 20 kwietnia 1965, premiera otwarta – pięć dni później.
Dramat Calderona de la Barki opowiada o męczeńskiej śmierci za wiarę infanta portugalskiego Don Fernanda. Grotowski zachował kolejność scen i całość dialogów oryginału, usuwając jedynie sceny walki Maurów z chrześcijanami. Reżyser dążył do podkreślenia opozycji między „Dworem” a „Księciem” – Don Fernand, jako Książę, pozostawał centralną postacią w owalnej przestrzeni scenografii, zbudowanej przez Jerzego Gurawskiego, podczas gdy Dwór, pełniący funkcję chóru, krążył wokół Księcia. Kontrast ten został wyraźnie zaakcentowany przez kostiumy. Dwór miał ciemne, inspirowane elementami militarnymi stroje, natomiast Książę był jedynie odziany w biały zawój na biodrach, dzięki czemu jawił się jako niemal nagi, niewinny młodzieniec. W finale zostawał on przykryty czerwonym płaszczem, co symbolizowało opozycję ciemności i światła oraz ukazywało wyjątkowość postaci Don Fernanda. Kluczowymi momentami spektaklu były monologi głównego bohatera, których celem było ukazanie jego męczeństwa. Przede wszystkim jednak chodziło o osiągnięcie aktu całkowitego przez aktora, w którym mógł on dokonać transgresji – przekroczyć granice tradycyjnego przedstawienia i doświadczyć wymiaru życia niejako poza doczesnością.
Przestrzeń sceniczna została wydzielona przez ponad dwumetrową palisadę. Dzięki temu publiczność usadzona na palisadzie była niewidoczna dla aktorów, co tworzyło wyraźny podział między obserwatorami/obserwatorkami a światem spektaklu. Don Fernand przebywał przez większość przedstawienia na prostokątnym drewnianym podeście, który symbolizował zarówno ołtarz, jak i grób. Ta dualność wzmacniała rytualny charakter spektaklu oraz nawiązywała do motywów sakralnych i męczeńskich.
Spektakl zyskał legendarny status, a jego zdjęcia i opisy zostały zamieszczone m.in. w książce „Ku teatrowi ubogiemu” („Towards a Poor Theatre”, 1968). „Książę Niezłomny” stał się ikoną rewolucji teatralnej i osiągnięć aktorskich zespołu.
Ze względu na zmieniającą się obsadę podczas kolejnych prezentacji spektaklu mówi się o trzech jego wariantach: wariant I miał premierę 20 kwietnia 1965, wariant II – 14 października 1965, natomiast wariant III – 19 marca 1968.
We wszystkich trzech wariantach Księcia Niezłomnego (Don Fernanda) grał Ryszard Cieślak, Feniksanę – Rena Mirecka, a Króla – Antoni Jahołkowski.
Zmiany obsadowe dotyczyły postaci Dona Henryka, Tarudanta i Muleja. I tak Dona Henryka w wariancie I grał Gaston Kulig, a w wariancie II i III zastąpił go Stanisław Scierski. Tarudantem w wariancie I i II była Maja Komorowska, natomiast w wariancie III zmienił ją Zygmunt Molik. Wreszcie postać Muleja kreowana w wariancie I i II przez Mieczysława Janowskiego, w wariancie III została zagrana przez Zbigniewa Cynkutisa.
Od premiery do przełomu lutego i marca 1966 roku spektakl pokazano w czasie gościnnych występów w Polsce (Łódź i Gdańsk) i za granicą: w Sztokholmie, Kopenhadze i Oslo. Międzynarodowy rozgłos polskiego Księcia Niezłomnego miał przypieczętować udział zespołu – w czerwcu 1966 roku – w 10 sezonie Teatru Narodów w Paryżu, w prestiżowej sali Odéonu. Do 1970 roku spektakl Teatru Laboratorium pokazano w Szwecji, Danii, Norwegii, Francji, Holandii, we Włoszech, Jugosławii, Meksyku, Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych, Iranie, Libanie i Niemczech, wszędzie wzbudzając poruszenie.
Harmonogram wydarzeń
pt. 25.04.2025
18.00
Foyer Sali Teatru Laboratorium Instytutu Grotowskiego
„Cóż za bezpośrednia i dzika siła z niego emanuje!”
Otwarcie wystawy w 60. rocznicę premiery „Księcia Niezłomnego” Teatru Laboratorium
Wstęp wolny
Czas trwania wystawy: 25.04–23.05.2025
Wystawa będzie czynna w dni robocze w godz. 10:00–16:00 (informacja w Sekretariacie Instytutu Grotowskiego)
Finisaż wystawy: 23.05.2025, 18:00
Kuratorki: Monika Blige, Karolina Sołtys
Współpraca kuratorska, opracowanie plastyczne: Barbara Kaczmarek
18.30
Sala Teatru Laboratorium
Przekazanie przez prof. Ferruccia Marottiego zapisu filmowego „Księcia Niezłomnego” Teatru Laboratorium
W językach polskim, włoskim i angielskim
Transmisja online na Facebooku i kanale YouTube Instytutu Grotowskiego z tłumaczeniem na język angielski.
Wstęp wolny, wymagana rezerwacja bezpłatnej wejściówki
19.00
Sala Teatru Laboratorium
Pokaz zapisu filmowego „Księcia Niezłomnego” Teatru Laboratorium
Rekonstrukcja audiowizualna spektaklu „Książę Niezłomny” (1965) została zrealizowana w 1977 roku poprzez zsynchronizowanie filmu dokumentalnego 16 mm, bez dźwięku, ze zbiorów archiwum Teatru Laboratorium we Wrocławiu oraz rejestracji audio przygotowanej w Spoleto przez Ferruccia Marottiego w 1967 roku. Przerwy między zdjęciami a dźwiękiem wynikają z braku dokumentacji audiowizualnej. Film z 1977 roku został w 2005 roku opatrzony napisami, a zdjęcia i dźwięk poprawione cyfrowo. Całość ukazała się na nośniku DVD. Rekonstrukcja tekstu oryginalnego spektaklu: Leszek Kolankiewicz. Kierownictwo projektu: Ferruccio Marotti. Tłumaczenie tekstów pod opieką: Mariny Ciccarini (wersja włoska), Pula Allaina (wersja angielska), Luisy Tinti (wersja francuska). Centro Teatro Ateneo – Università di Roma La Sapienza, Rzym 2005.
Principe Costante. Riconstruzzione
Produkcja: L’Instituto del Teatro e dello Spettacolo dell’Università di Roma [bez daty produkcji].
Obsada: Ryszard Cieślak (Don Fernando), Antoni Jahołkowski (Król), Mieczysław Janowski (Mulej/Don Alfonso), Maja Komorowska (Tarudant), Stanisław Scierski (Don Enrico).
Czas trwania: 48 minut.
20.00
Sala Teatru Laboratorium
Niezłomność Księcia. Spotkanie wokół sześćdziesięciolecia premiery „Księcia Niezłomnego” Teatru Laboratorium z udziałem prof. Ferruccia Marottiego, prowadzenie: Jarosław Fret
Transmisja online na Facebooku i kanale YouTube Instytutu Grotowskiego z tłumaczeniem na język angielski.
Prof. Ferruccio Marotti jest historykiem teatru i sztuk performatywnych, eseistą, twórcą filmów poświęconych zagadnieniom sztuk performatywnych i antropologii teatru. Od 1965 roku profesor na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu La Sapienza, obecnie profesor emerytowany. Od 1972 do 1980 roku był członkiem Narodowej Rady Badań Naukowych, a w latach 1975–1981 – adiunktem na Uniwersytecie Bolońskim. Od 1981 do 2010 roku profesor teatru i performansu oraz dyrektor Centro Teatro Ateneo – Centrum Badawczego Uniwersytetu La Sapienza. W swojej pracy naukowej skupia się na: XX-wiecznej teorii teatru (autor książek o Edwardzie Gordonie Craigu i Adolphe Appii), badaniu technicznych i dramaturgicznych aspektów renesansowego teatru włoskiego i komedii dell’arte (autor książek o Leone De Sommi i Flaminio Scali, a także o teoriach i technikach teatralnych renesansu), zagadnieniach antropologii teatru dotyczących wschodnich sztuk performatywnych (twórca filmów o indyjskim bharatanatjam, chakkjarkuttu, kathakali, nagamandalam, rytuałach balijskich, rytuałach somalijskich); badaniach naukowych z wykorzystaniem mediów cyfrowych w sztukach performatywnych (film „Książę Niezłomny – Rekonstrukcja ” oraz filmy o Eduardo De Filippo, Dario Fo i Gian Marii Volonté).
Jarosław Fret jest reżyserem, aktorem, dyrektorem Instytutu Grotowskiego. Założyciel i lider Teatru ZAR, od 2021 roku w tandemie twórczym Studio Wachowicz/Fret. Pełnił funkcję przewodniczącego Rady Kuratorów i kuratora ds. teatru Europejskiej Stolicy Kultury Wrocław 2016. W latach 1999–2002 zrealizował szereg wypraw do Gruzji, Armenii i Iranu, prowadząc poszukiwania w obrębie najstarszych form muzyki chrześcijańskich kościołów wschodnich. W kolejnych latach wspólnie z członkami Teatru ZAR organizował wyprawy badawcze na grecką górę Atos, Sardynię i Korsykę, do Armenii, Turcji i Izraela. Reżyser pięciu spektakli zespołu. Tryptyk „Ewangelie dzieciństwa” był pokazywany m.in. w Chicago, Los Angeles, San Francisco, Atenach, Belgradzie, Edynburgu, Florencji, Madrycie, Paryżu, Sybinie oraz Kairze, Nowym Delhi i Seulu. W 2013 roku ukończył pracę nad spektaklem „Armine, Sister”, dedykowanym historii, kulturze i ludobójstwu Ormian, do którego oprócz reżyserii opracował oryginalną dramaturgię muzyczną i specjalną architekturę. W 2016 roku zrealizował spektakl „Medee. O przekraczaniu” z udziałem śpiewaczek z Kairu, Teheranu i Stambułu. Wykłada i prowadzi warsztaty w Polsce i za granicą, był wykładowcą m.in. w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej im. Ludwika Solskiego w Krakowie Filii we Wrocławiu. Uhonorowany przyznawanym przez magazyn „Los Angeles Times” tytułem Best New Music Theater (2009) i Wrocławską Nagrodą Teatralną za tryptyk „Ewangelie dzieciństwa” (2010). Spektakl „Cesarskie cięcie. Próby o samobójstwie” w jego reżyserii zdobył Total Theatre Award w kategorii Physical/Visual Theatre oraz Herald Angel Award podczas Festiwalu Fringe w Edynburgu w 2012 roku. Pomysłodawca i koordynator licznych projektów realizowanych w Polsce i za granicą w ramach działalności Instytutu Grotowskiego, m.in. Roku Grotowskiego UNESCO 2009, programu „Masters in Residence”, Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego „Świat miejscem prawdy”, a także Olimpiady Teatralnej Wrocław 2016. Dzięki jego staraniom w 2010 roku została otwarta nowa siedziba Instytutu Grotowskiego, Studio Na Grobli, a w 2019 roku Centrum Sztuk Performatywnych.
