Ciało i przedstawienie: zrealizowana reforma iluzji scenicznej Adolphe’a Appii

Szwajcarski teoretyk teatru i scenograf, często określany mianem „profety nowoczesnego teatru”, twórca terminu „dzieło sztuki żywej”, należy bodaj do tych reformatorów teatru przełomu XIX i XX wieku, którzy wywarli największy wpływ na dzisiejszy teatr i sztukę, a zarazem popadli w najgłębsze zapomnienie. A może raczej należałoby powiedzieć, że wywarli największy wpływ i właśnie dlatego popadli w zapomnienie. Najlepiej pokazuje to fakt, że kiedy wreszcie w 1983 roku Marie L. Balet-Hahn opublikowała pierwsze pełne wydanie spuścizny Appii, jego konkretne projekty i sceniczne rozwiązania, uzupełniające i znakomicie rozjaśniające znane wcześniej propozycje teoretyczne reformy inscenizacji oper Wagnera, nie spotkały się z większym zainteresowaniem. W latach osiemdziesiątych XX wieku architektoniczny dyspozytyw nagiej sceny i aktywne światło nie bulwersowały nawet najbardziej tradycyjnych krytyków i widzów. Czy zatem warto powracać do Appii i jego (zrealizowanej) propozycji zmiany samych podstaw scenicznej reprezentacji i iluzji?
Warto z dwóch co najmniej powodów. Jeden to odkrycie przez włoskich uczonych z Parmy tak zwanych neutronów lustrzanych, potwierdzające intuicje kognitywistów, że mierzymy świat własnym ciałem. To odkrycie każe nam inaczej spojrzeć na komunikację międzyludzką, także w sztuce, gdyż ujawnia charakter symulacyjny naszych procesów myślowych. Nie tylko rozumiemy innych, ale również przedstawiamy sobie ich działania i odtwarzamy je we własnym ciele. Drugiego powodu dostarcza rozpowszechnione dziś zjawisko tak zwanego teatru site specific, wykorzystującego miejsca pozateatralne (jak choćby przedstawienie H. Jana Klaty, usytuowane na terenie Stoczni Gdańskiej), oraz sztuki instalacji (Oleg Kabakov, Bill Viola). I dopiero spojrzenie przez ten podwójny pryzmat na niegdysiejsze propozycje reformy teatru Appii pozwala w pełni docenić kluczowe dla jego estetyki zdanie: „Dramat w Parsifalu rozgrywa się dla realisty w Hiszpanii; dla idealisty dzieje się on w nas samych”.