„Już nie słuchamy was jako sędziowie. Tylko jako uczniowie”. Dziedzictwo „Lehrstück” i koncepcje zaangażowania w teatrze XX i XXI wieku

Wzmożona recepcja zarówno teorii, jak i praktycznych strategii teatru epickiego w Polsce świadczy o niesłabnącym zainteresowaniu i aktualnym charakterze twórczości Bertolta Brechta. Zarazem ta przyspieszona adaptacja podstawowych rozwiązań inscenizacyjnych teatru epickiego wiąże się z przejęciem podstawowych form Verfremdungseffektu w imię politycznego zaangażowania widzów. W sposób typowy dla recepcji twórczości Brechta w innych krajach, w Polsce również za kanoniczny wzorzec teatru epickiego uznano tak zwane Schaustücke, pisane dla teatru pudełkowego i typowo mieszczańskiej publiczności. Tymczasem to właśnie sztuki nauczające, tak zwane Lehrstücke, pisane dla potrzeb kolektywu oraz znoszące podział na wykonawców i publiczność stanowiły dla Brechta model teatru przyszłości. Te dwa warianty teatru Brechtowskiego różniły się także pod względem programowanego udziału widzów. W Schaustücke elementy typowo dramatycznej fikcji stanowiły materiał dla eksperymentu scenicznego, który był jedynie oglądany przez widzów w tradycyjnym teatrze. W przypadku Lehrstücke każdy z uczestników miał na równych prawach brać udział w eksperymencie, dzięki czemu wydarzenie miało stanowić przekaźnik ideologii znacznie bardziej skuteczny niż scena pudełkowa.

Wykład poświęcony będzie nie tylko koncepcji Lehrstück, ale także wybranym zjawiskom dramatycznym, teatralnym i teoretycznym, które w drugiej połowie XX wieku stanowiły rozmaite kontynuacje metody Brechta. W dziedzinie pisania tekstów dla teatru przykładów na dyskusję z tradycją teatru epickiego dostarcza twórczość Heinera Müllera i jego koncepcja teatru jako laboratorium społecznej wyobraźni. W sferze sztuk performatywnych ślady wpływu Brechta zidentyfikować można w coraz bardziej rozpowszechnionej koncepcji art-as-research, łączącej ustalenia naukowe i artystyczne metody opisu relacji społecznych, czego przykładem jest działalność grupy Rimini Protokoll. Zaś w sferze teoretycznej wyraźne elementy teorii teatru epickiego odnaleźć można w koncepcji „widza wyemancypowanego” Jacques’a Rancière’a.