Cisza i dźwięk

Podczas seminarium chciałabym skupić się na sposobach wykorzystania ciszy i dźwięku w spektaklu teatralnym. Tematem zajęć będzie spektakl Stifters Dinge Heinera Goebbelsa, będący najpełniejszą realizacją jego idei estetyki nieobecności. Analiza tego przedstawienia posłuży także refleksji nad tym, w jaki sposób pojęcia z zakresu teorii muzyki – rytm, tempo, pauza, powtórzenie, motyw, wariacja, improwizacja – funkcjonować mogą w odniesieniu do dzieła teatralnego.

Teatr muzyczności
Sesja II
15–16/01/2016

Jedna z najważniejszych cech teatru postdramatycznego w ujęciu Hansa-Thiesa Lehmanna to jego umuzycznienie. Teatr współczesny jest polifoniczny, używa się w nim rozmaitych języków i znaków na takiej zasadzie, jak komponuje się elementy struktury muzycznej. Spektaklu postdramatycznego nie da się opisać tekstem – potrzebna byłaby partytura, najlepiej trójwymiarowa, gdzie w odpowiednim czasie wpisuje się muzykę i elementy dźwiękowe, słowa wyuczone i improwizowane, działania choreograficzne, grę świateł, projekcje.

Owo umuzycznienie można obserwować na trzech podstawowych poziomach:

• muzyki jako inspiracji w procesie powstawania spektaklu, granej na próbach dla zasugerowania nastroju, rozwiązań formalnych i sensów, czy też traktowanej jako punkt wyjścia, do którego dodaje i dostosowuje się tekst;
• muzyki jako zasady organizującej spektakl;
• muzycznego charakteru procesu percepcji.

Jeśli chodzi o podpunkt drugi, zauważyć można, że w wielu spektaklach o charakterze postdramatycznym muzyka organizuje formalnie wszystkie elementy spektaklu: rytm tekstu, dynamikę poruszania się postaci i elementów scenografii, głośność dźwięków, melodię i harmonizację głosów aktorskich, akcenty w rytmice światła czy projekcji, montaż poszczególnych scen, tempo, w jakim następują po sobie przemiany, sposób operowania pauzą i ciszą. Obok aspektów formalnych i nastrojowo-emocjonalnych, istotny jest również aspekt referencyjny: obciążona semantycznie muzyka jest nośnikiem łatwiej lub trudniej odczytywalnych sensów, odsyła do określonych treści historycznych, kulturowych, społecznych, religijnych.

W języku współczesnej teatrologii często mówi się o tym, iż spektakl jest „komponowany”, poszczególne jego elementy są „aranżowane”, zamiast tekstu pojawia się „partytura”. Wielu teoretyków podkreśla, że pod koniec XX wieku polifoniczność całkowicie wyparła linearność, rytm jako spoiwo spektaklu ostatecznie zastąpił Arystotelesowską fabułę dramatyczną. Budową przedstawienia rządzi oczywiście logika – ale nie jest to już logika przyczynowo-skutkowa.

Moje zajęcia będą próbą wstępnego uporządkowania rozmaitych aspektów muzyczności współczesnego teatru polskiego i niemieckiego w perspektywie najnowszej metodologii badań teatrologicznych.