Cóż za bezpośrednia i dzika siła z niego emanuje!

Powiedział, że to będzie bardzo, bardzo trudne, że wyobraża sobie finał, gdzie Książę naprawdę na końcu wchodzi w żywy, prawdziwy ogień.
– Czy pan się zdecyduje, panie Ryszardzie?
– Ale czy pan sobie wyobraża, że zagramy to tylko raz?
Ryszard Cieślak, Szaleństwo Benwolia

Po raz pierwszy w Instytucie im. Jerzego Grotowskiego wchodzimy w dialog z „Księciem Niezłomnym” Teatru Laboratorium poprzez wybrane materiały zgromadzone w naszym Archiwum. Na wystawie prezentujemy fotografie z prób i różnych wariantów spektaklu, zarówno te ikoniczne, jak i mniej znane, w tym kolorowe ujęcia z Francji i Stanów Zjednoczonych. Pokazujemy również kopie szkiców Jerzego Gurawskiego pochodzące ze zbiorów Muzeum Śląskiego w Katowicach, przedstawiające nie tylko słynną architekturę sceniczną, ale i pierwsze niezrealizowane pomysły scenograficzne. Nie zabrakło też rysunków Serge’a Ouaknine’a, rekonstruujących partyturę „Księcia Niezłomnego”.

Widzowie „Księcia Niezłomnego” tuż przed spektaklem otrzymywali zawsze „Przebieg scen” napisany przez Ludwika Flaszena. Nie inaczej było podczas zagranicznych wyjazdów zespołu. Cenny element wystawy stanowią więc akcydensy i programy w wielu językach przygotowane przez Teatr Laboratorium i instytucje goszczące go w wielu krajach. Prezentowanemu w ramach różnych festiwali spektaklowi towarzyszył często specjalnie zaprojektowany plakat. Tak było choćby w ramach Olimpiady Kulturalnej zorganizowanej z okazji XIX Igrzysk Olimpijskich w Meksyku w 1968 roku, w Iranie w 1970, podczas IV Festiwalu Sztuk Sziraz-Persepolis, pokazów w Teheranie i w Berlinie w tym samym roku, kiedy to na wydarzenie „Polnische Wochen” Waldemar Krygier przygotował niemiecką wersję plakatu z charakterystyczną podwójną figurą. Ostatnim prezentowanym plakatem jest praca laureata/laureatki konkursu „60 lat od premiery „«Księcia Niezłomnego»Teatru Laboratorium”.

Najmniej reprezentacyjnymi – zdawałoby się – elementami wystawy, a jednocześnie najbardziej pasjonującymi, są wycinki prasowe. To zaledwie skromna część bogatej kolekcji zgromadzonej przez zespół i przechowywanej w naszym Archiwum. W latach 1965–1970 „Książę Niezłomny” pokazywany był podczas gościnnych występów w Polsce i przede wszystkim za granicą: w Szwecji, Danii, Norwegii, Francji, Holandii, we Włoszech, Jugosławii, Meksyku, Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych, Iranie, Libanie oraz Niemczech. Nigdzie nie pozostawił widza obojętnym, wzbudzał poruszenie, czasem konsternację, najczęściej jednak zachwyt. Recenzenci pisali: „Jest to teatr bez upiększeń dla tych, którzy pragną autentycznego istnienia; to pewnego rodzaju duchowe «katakumby» naszej beznamiętnej cywilizacji tak wypełnionej cierpieniem i pośpiechem, że najwyraźniej nie ma w niej już czasu na rozważanie naszej własnej tajemnicy: człowieka” (Jan Lewin, Szwecja), wspominali o „głębokim przeżyciu, wstrząsie autentycznym na widok sponiewieranego człowieczeństwa” (Leonia Jabłonkówna), w odniesieniu do Ryszarda Cieślaka o „natchnionym aktorstwie” (Tadeusz Burzyński) czy „znakomitej kontroli ciała i wewnętrznym, osobistym magnetyzmie” (Sven Kragh-Jacobsen, Dania). By zacytować kilka wybranych opinii.

Odbiór spektaklu, zarówno tego widzianego na żywo, jak i w postaci rejestracji filmowej, przez wiele lat kształtowały programowe wypowiedzi Ludwika Flaszena, słowa Jerzego Grotowskiego oraz fragment recenzji Józefa Kelery, który wszedł do „Ku teatrowi ubogiemu”. Teksty te – równie ikoniczne jak zdjęcia czy plakaty – także przywołujemy na naszej wystawie.

Kuratorki: Monika Blige, Karolina Sołtys
Współpraca kuratorska, opracowanie plastyczne: Barbara Kaczmarek
Produkcja: Monika Blige