Cyrograf nie podpisany… czyli Ludwik Flaszen i jego wędrówki

Z okazji 85. urodzin Ludwika Flaszena

Młody, obiecujący, choć znany tylko w kręgu przyjaciół jako jeden z „krakowskich geniałków”, człowiek z dnia na dzień stał się znakomitością w środowisku twórczym dzięki wygłoszonemu w 1951 roku i rychło opublikowanemu w „Życiu Literackim” artykułowi Nowy Zoil, czyli o schematyzmie, w którym dobitnie przedstawił wszelkie mielizny i absurdy socrealizmu. Użyty w tym tekście termin „wszystkoizm” wszedł na zawsze do języka polskiego. Niestety, w następnych latach publikacja podobnych manifestów była niemożliwa. Z tym większym zapałem krytyk i polemista przygotował do druku zbiór „odwilżowych” szkiców zatytułowany Głowa i mur. Książka ukazała się – i błyskawicznie cały nakład trafił na przemiał. Ocalało kilka egzemplarzy. Jeden z nich z dumą demonstruje widzom Cyrografu nie podpisanego znakomity znawca literatury, profesor Henryk Markiewicz, przyjaciel bohatera filmu.

Ludwik Flaszen urodził się w Krakowie, w 1930 roku. Trudna młodość upłynęła na tułaczce. Dopiero w 1946 roku powrócił z dalekiej Azji do rodzinnego miasta, gdzie studiował filologię polską na Uniwersytecie Jagiellońskim pod kierunkiem Kazimierza Wyki. Jako krytyk zadebiutował w roku 1948, zamieszczoną w „Przekroju” recenzją tomiku poezji Mieczysława Jastruna. Następnie związał się z teatrem: był kierownikiem literackim Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie, połączonego wówczas organizacyjnie ze Starym Teatrem. W 1959 roku współtworzył, wraz z Jerzym Grotowskim, słynny Teatr Laboratorium, początkowo w Opolu, później we Wrocławiu. W zespole Grotowskiego pełnił funkcję kierownika literackiego i rolę „adwokata diabła”. Szukał „dziury w całym”. Wreszcie, w roku 1989 wyreżyserował samodzielnie swą pierwszą inscenizację Marzyciele według Dostojewskiego.
Kamera realizatorów filmu podpatruje Flaszena podczas przygotowywania Biesów w krakowskim Starym Teatrze. Artysta występuje tu gościnnie: w 1984 roku pozostał na Zachodzie i od tej pory mieszka na stałe i pracuje z międzynarodową, wielokulturową grupą młodych aktorów w Paryżu. Wieloletnia wędrówka po świecie, miejscach, zawodach i przeznaczeniach mu nie dokucza. Wystarczy kąt z półką kilkunastu książek w pokoju hotelowym, lokalu gościnnym lub pensjonacie, by czuł się jak u siebie w domu. Wspomnieniom Ludwika Flaszena towarzyszą wypowiedzi jego przyjaciół i współpracowników, a kadrom nakręcanym współcześnie w Krakowie i Paryżu – materiały archiwalne z teatralnych dokonań artysty.