Estetyka – w poszukiwaniu własnego języka

Sesja II w ramach semestru „Więcej niż teatr”

17–20/03/2016 {czwartek—niedziela} Warszawa
Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, ul. Jazdów 1
Bemowskie Centrum Kultury (BCK), Klub Karuzela, ul. Stanisława Konarskiego 85

Więcej informacji

Spotkanie z twórcami trzech warszawskich teatrów: Agatą Adamek i Zbyszkiem Gozdeckim z Teatru Zgoda, Justyną Sobczyk z Teatru 21 oraz Katarzyną Wińską z Teatru Opera Buffa. Każdy z nich nie tylko stosuje inne metody pracy, lecz sięga także po odmienną estetykę teatralną. Co/kto stoi za każdym z tych zespołów, jakie inspiracje, jacy twórcy, jakie idee stanowią źródło ich twórczości? W jaki sposób ich „źródłowy materiał” jest następnie transformowany w przedstawienia?

Oglądając spektakle i uczestnicząc w warsztatach, skupimy się na szeroko rozumianym języku teatru oraz języku, którego sami używamy, próbując opisać nasze doświadczenie. Co stanowi trudność w mówieniu/pisaniu o teatrze, którego aktorami są osoby z niepełnosprawnością? Dlaczego cały czas słowo „terapia” wypiera słowo „teatr”?

Podczas sesji II odbędzie się spotkanie z twórcami książki 21 myśli o teatrze: dr Eweliną Godlewską-Byliniak, Justyną Lipko-Konieczną, Radosławem Stańcem, Marią Szczodrowską, Grzegorzem Pressem, Justyną Sobczyk.

Justyna Sobczyk jest pedagożką teatru i reżyserką. Absolwentka pedagogiki teatru na studiach podyplomowych na Universität der Künste w Berlinie, pedagogiki specjalnej na Uniwersytecie im. Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz wiedzy o teatrze w Akademii Teatralnej w Warszawie. Stypendystka GFPS (Gemeinschaft für Wissenschaft und Kultur in Mittel und Osteuropa, Niemcy) i DAAD (Deutscher Akademischer Austausch Dienst, Niemcy). Kieruje działem pedagogiki teatralnej w Instytucie Teatralnym im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie. Założycielka Teatru 21 i współzałożycielka Stowarzyszenia Pedagogów Teatru. Kierowniczka, razem z Zofią Dworakowską, studiów podyplomowych w zakresie pedagogiki teatru na Uniwersytecie Warszawskim, założonych we współpracy Instytutu Teatralnego i Instytutu Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego. Prowadzi zajęcia na Akademii Teatralnej w Warszawie. Kuratorka projektu „Więcej niż teatr” prowadzonego w Instytucie Grotowskiego. W 2016 roku otrzymała przyznawaną przez „Dialog” i Instytut Książki Nagrodę im. Konstantego Puzyny – „Kamyk”.

Agata Adamek – pedagog, psychoterapeutka, animatorka kultury, psychodramatystka, reżyserka. Od 2006 roku pracuje jako reżyser w Teatrze Zgoda w Bemowskim Centrum Kultury w Warszawie. Zrealizowała Festiwal Bemowskie Zaburzenia Teatralne oraz warsztaty Działania z pogranicza w Bemowskim Centrum Kultury. Projekty opierały się na poszukiwaniu nowych form wypowiedzi artystycznych dla osób z tzw. pogranicza, czyli ludzi wykluczonych: bezdomnych, niepełnosprawnych, uzależnionych. Celem było pokazanie pełnowartościowych widowisk teatralnych i wizualnych przez artystów zajmujących się teatrem zarówno zawodowo, jak i amatorsko. Projekty Agaty Adamek opierają się na współpracy z aktorami, doborze odpowiednich osób do grupy: co oznacza, że nie wszyscy uczestnicy są niepełnosprawni. Ważne jest, aby mieli talent i predyspozycje do roli, którą akurat będą grali. Współpracowała z młodzieżą przy projekcie „Teatr w szafie”, granym w ramach akcji „Podwórko” organizowanej przez Płocki Ośrodek Kultury i Sztuki w latach 2002–2005. Wielokrotna stypendystka Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Zbyszek Gozdecki – muzyk, animator kultury, fotograf, dźwiękowiec. Wspólnie z aktorami Teatru Zgoda tworzy ścieżki dźwiękowe do spektakli. Od 2016 roku z zespołem muzycznym realizuje dla Teatru Zgoda muzykę na żywo. Wspólnie z Agatą Adamek prowadzi warsztaty teatralno-muzyczne. Wieloletni współpracownik Laboratorium Edukacji Twórczej w Centrum Sztuki Współczesnej „Zamek Ujazdowski”, zaangażowany w wiele zrealizowanych w nim, także międzynarodowych, projektów. Miłośnik Mali i Senegalu, gdzie w 2014 roku prowadził projekt artystyczny.

Katarzyna Wińska – absolwentka Wydziału Lingwistyki Stosowanej Uniwersytetu Warszawskiego. W latach 1980–1995 członkini Polskiego Stowarzyszenia Tłumaczy Polskich. W latach 1991–2006 prowadziła eksperymentalną szkołę językową, w której native speakerzy, z zawodu dyrygenci, reżyserzy i pisarze, uczyli języka angielskiego metodą teatralną i wystawiali z uczniami spektakle i musicale. W 1995 roku powołała niezależny projekt teatralny „Bluboks”, łączący pracę aktorów profesjonalnych z nieprofesjonalnymi, w każdym wieku z różnych środowisk, miejskich i wiejskich, w tym niepełnosprawnych i dzieci z domu dziecka. Od 1998 roku działa w niezależnym Teatrze Opera Buffa z osobami chorującymi na schizofrenię. Autorka opowiadań, ośmiu sztuk teatralnych i zbioru wierszy Pod kolor.

Teatr 21 powstał w 2005 roku z warsztatów w Zespole Społecznych Szkół Specjalnych „Dać Szansę” w Warszawie. Okazało się, że zarówno aktorów, jak i reżyserkę interesuje systematyczna oraz intensywna praca. Postanowili powołać do życia teatr. Potrzebowali miejsca idealnego do twórczych poszukiwań i spotkań towarzyskich, bezpiecznej przestrzeni na coraz odważniejsze i bliższe spotkania ze sobą i widzem – zawsze w kontekście teatru.

Członkami zespołu są uczniowie oraz absolwenci szkoły „Dać Szansę”, osoby z zespołem Downa i autyzmem. Początkowo grupa pracowała nad nietypowymi szkolnymi przedstawieniami jasełkowymi, z czasem zaczęła realizować spektakle autorskie. Większość z nich powstała na bazie własnych, wypracowanych w czasie prób scenariuszy. W ciągu dziesięciu lat dodatkowe zajęcia teatralne zmieniły się w pracę, za którą aktorzy otrzymują wynagrodzenie.

Spektakle Teatru 21 były prezentowane w warszawskich teatrach (Dramatycznym, Studio, Powszechnym, Baj, Soho), w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN oraz Instytucie Teatralnym im. Zbigniewa Raszewskiego, który jest głównym miejscem aktywności zespołu. Grupa występowała również na festiwalach w kraju (Brave Festival we Wrocławiu, Malta Festival Poznań, All Abouy Freedom w Gdańsku, Dni Sztuki Współczesnej w Białymstoku, Hurra Art! w Kielcach oraz Karuzela i Perspektywy w Łodzi) i za granicą (Normal Festival w Pradze, Menteatral w Neratovie oraz No Limits w Berlinie).

Teatr 21 jest jedynym tego typu teatrem w Polsce. Grupę prowadzi Justyna Sobczyk. Z Teatrem 21 współpracują twórcy wideo, edukatorzy, dramaturdzy, muzycy oraz tancerze działający na co dzień w stołecznych instytucjach kultury.

Więcej informacji: teatr21.pl

Teatr Zgoda powstał w 2006 roku przy Bemowskim Centrum Kultury. Jego reżyserką jest Agata Adamek, która mówi o nim jako o teatrze „z pogranicza”, ponieważ wychodzi on poza stereotypy, jakie mamy w swoich głowach na temat tej formy sztuki.

Teatr współtworzy od samego początku istnienia Zbyszek Gozdecki – specjalista od muzycznej oprawy spektakli, który tworzy muzykę, współpracując z aktorami. Spektakl jest efektem wspólnej pracy zbiorowej, której reżyserka nadaje kształt. Każdą scenę się omawia, dyskutuje z aktorem. Oddanie głosu aktorom, pozwolenie im na decydowanie jest ideą związaną z praktyką community arts.

Grupa szuka różnorodnych form przekazu, wykorzystując dźwięk, wizualizację, światło, kolor, a także wiele gestów i symboli, które niosą zazwyczaj więcej treści niż słowa. Spektakle Teatru Zgoda zostawiają nieskończoną dowolność interpretacji.

Zespół przygotował takie spektakle jak: Cyrk Mortalis (2006), Schizofrenia – zamknijcie okna? (2008 ), Po drugiej stronie (2011), Autyzm miejski. Zgoda w poszukiwaniu absurdu (2012), Autobus cz. 1 (2015).

Więcej informacji: www.teatr-zgoda.art.pl

Teatr Opera Buffa to warszawski teatr chorych na schizofrenię, działający od 1998 roku. Jego założycielką jest Katarzyna Wińska, która w swojej sztuce o szaleństwie Solo – Extra Reality Show postanowiła obsadzić osoby chore naprawdę. W osiemnastoletnim dorobku Opera Buffa ma czternaście utworów dramatycznych (m.in. Mega Oferta – Florencja przez W-wę do Rzymu, Haiku Dancing, Wieczny wypoczynek, Wyspa Pomylona, Odyseja Weinbacha), poprzez które stara się przedstawić rzeczywistość oczami chorych na schizofrenię. Dla zespołu liczy się przede wszystkim efekt artystyczny, a nie terapeutyczny. Trupa pojawia się bez zapowiedzi w muzeach sztuki współczesnej, gdzie organizuje samozwańcze „zwiedzanie z przewodnikiem” oraz „performance demontaże” aktualnej wystawy. W 2015 roku Opera Buffa zainaugurowała cykl uroczystości odsłaniania wirtualnych pomników w Warszawie, surrealizując m.in. ideę Tadeusza Kantora z 1948 roku. Zespół brał udział w międzynarodowych festiwalach teatralnych: Fringe Festival w Edynburgu, łódzkim biennale „Terapia i Teatr”, Madness and Arts Festival w Niemczech, w Festiwalu Festiwali Teatralnych Spotkania w Warszawie. Spektakl Hamlecie, czy wziąłeś lekarstwo? wystawili na Zamku Kronborg w Elsynorze. Do obsady spektakli zagranicznych Katarzyna Wińska zaprasza miejscowych aktorów z zaburzeniami psychicznymi. Praca z chorymi na schizofrenię wymaga eksperymentalnych metod. Na scenie aktorzy nie deklamują, tylko odgrywają swoistą pantomimę. Tekst przedstawienia leci z głośnika. To montaż z nagrywanych na magnetofon wielogodzinnych prób czytanych. Do scenariusza reżyserka włącza spontaniczne komentarze aktorów, ich wspomnienia, kłótnie, sny, w których często pojawia się wątek doświadczenia choroby psychicznej.

Działalności Opery Buffa poświęcono kilkanaście programów radiowych, reportaży telewizyjnych i prasowych. Powstał też film dokumentalny Komedianci. W 2016 roku Opera Buffa zaprasza na przegląd swoich spektakli Replay 1998–2016 oraz promocję albumu Teatr Opera Buffa Przedstawia.

21 myśli o teatrze to książka artystyczna. Efekt pracy fotoreportażysty, grafików, teoretyczek sztuki i aktorów Teatru 21, którzy zadbali o warstwę tekstową. Sercem publikacji są zdjęcia Grzegorza Pressa. To przede wszystkim dokumentacja kilkumiesięcznej pracy nad przedstawieniem Klauni, czyli o rodzinie. Odcinek 3. Fotografie powstały również podczas innych spektakli i performansów (Upadki. Odcinek 2, Tisza be-Aw) oraz prób.

Dopełnieniem obrazów jest 21 myśli o teatrze. To wypowiedzi aktorów, fragmenty rozmów między nimi a Justyną Sobczyk, założycielką grupy i reżyserką. Teksty osadzone są w osobistym doświadczeniu scenicznym aktorów, co umożliwia dojrzeć wkład, jaki każdy z nich wnosi do języka teatru.

Mozaikę obrazów i słów poprzedza wstęp Justyny Lipko-Koniecznej oraz Eweliny Godlewskiej-Byliniak. Wprowadzają one odbiorcę w specyfikę tego rodzaju sztuki. Działalność Teatru 21 jest dla nich przyczynkiem do szukania nowych perspektyw opisu i nowego języka. Wszystko po to, aby uchronić artystów z niepełnosprawnością przed pułapką scenicznej prywatności, która stała się etykietą, jaką społeczność zgotowała dla tego rodzaju twórczości.

Projekt graficzny książki opracowali Radosław Staniec i Maria Szczodrowska, którzy zestawiając ze sobą kolejne fotografie, prowokowali napięcia i budowali historie.