Nie tylko tu i teraz. Performatywność poza widowiskami artystycznymi i społecznymi

Synopsis wykładu
Zwrot performatywny, który coraz bardziej kształtuje współczesny ogląd zjawisk społecznych i artystycznych, ma kilka źródeł. Sprawia to, że dominujące dziś teorie performatywności i postulaty performatyki jako nauki o rozmaicie rozumianych performansach znacznie się od siebie różnią. Podczas gdy Richard Schechner radykalnie kwestionuje ustanowioną u schyłku XIX wieku autonomię sztuki, widowiska artystyczne włączając w obręb widowisk społecznych, Judith Butler idzie w ślad Johna L. Austina, podkreślając różnicę między performatywnością seksualności a jej artystycznymi przedstawieniami. W tym samym nurcie umieścić należy także propozycję Eriki Fischer-Lichte, która wychodząc od etymologii niemieckiego słowa „przedstawienie” (Aufführung), czyli źródłowej performatywności aktu „przedstawienia się komuś”, kładzie fundamenty pod estetykę performatywności. Różnicy między zjawiskami społecznymi i artystycznymi szuka nie w nich samych, lecz w postawach świadomie przyjmowanych przez ich uczestników/świadków. Niezależnie jednak od zasygnalizowanych wyżej różnic, najbardziej znane teorie performatywności i propozycje performatyki łączy jedno: przekonanie o niezbędnym aspekcie interaktywnym, uzależnionym od obecności „tu i teraz” wykonawców i uczestników/świadków, który Fischer-Lichte nazywa autopojetyczną pętlą feedbacku. Wynika to niewątpliwie z faktu, że zwrot performatywny nie tylko stanowił reakcję na poprzedzający go tak zwany zwrot tekstowy, ale również w sposób konieczny przybrał postać jego antytezy. I dlatego z obszaru swojego zainteresowania radykalnie wyeliminował wszystko, co wiąże się z tekstem i jego odbiorem; odbiorem niekoniecznie interaktywnym i niekoniecznie odbywającym się „tu i teraz”.
Celem wykładu jest taka krytyczna prezentacja najważniejszych teorii performatywności, która umożliwi ich korektę w efekcie podważenia kategorii „liveness” jako samej podstawy zjawisk performatywnych. Wbrew rozpowszechnionym przekonaniom o performatywności poza widowiskami artystycznymi i społecznymi mówić można nie tylko zasadnie, ale również z pożytkiem dla rozumienia performatywności jako jednej z podstawowych cech aktywności człowieka, który jest nie tylko homo sapiens czy homo viator, ale również homo agens. Jest kimś, kto ustanawia, powołuje do istnienia zjawiska, dokonując aktu ich nazywania.

Synopsis warsztatów
W naszym przekonaniu pojęcie performatywności można i należy przeformułować w taki sposób, aby objęło takie zjawiska artystyczne, jak film czy literatura, a więc takie, których odbiór nie jest interaktywny i nie zakłada możliwości pojawienia się autopojetycznej pętli feedbacku. W czasie warsztatów postaramy się o tym przekonać ich uczestników na przykładzie analizy trzech wybranych tekstów dla teatru: Konno przez Jezioro Bodeńskie Petera Handkego, Szosa wołokołamska Heinera Müllera oraz Bulbus Anji Hilling. Analiza tych tekstów zostanie tak przeprowadzona, by przekonująco udowodnić performatywne aspekty zarówno lektury tekstu dla teatru, jak też wpisanej w tekst wielorakiej możliwości jego realizacji scenicznej oraz zakładanej przezeń formy kontaktu z widzami.