Przekroczyć barierę

Żywe sztuki haitańskiego vodou nie znają europejskich terminów teatralnych, takich jak reżyser, choreograf czy  aktor. Dlatego też znacznie różnią się od zachodnich procesów scenicznych. Zaliczane do żywych sztuk „przemiany”, kładą mały nacisk na efekt wywierany na widza, akcentując proces „przemiany”, mimo że sam termin „przemiana” w miejscowym języku kreolskim nie występuje. W opisach etnologów i antropologów nawiedzenie vodou jest często przedstawiane za pomocą obrazu konia (adept vodou) dosiadanego przez jeźdźca (duch). Jest to piękny obraz, ale jako badacza i artystę interesuje mnie sam proces.

Gdy zapytałem moją matkę inicjacji, mambo Nini, co robimy podczas naszych twórczych warsztatów, czerpiących bezpośrednio z żywej tradycji, odpowiedziała: „Przebijamy mur”. „Przekraczanie” jest kluczowym pojęciem w procesie „przemiany” podczas obrzędów haitańskiego vodou, które zawsze rozpoczynają się od wezwania strażnika bariery, Papy Legby. Wyznawcy vodou przebijają się, by tak rzec, przez swoje obronne mury, aby dotrzeć do głębokich pokładów emocji, przedzierają się przez indywidualny i zbiorowy chaos, aby ustanowić naturalny porządek, wyłaniający się na polu bitwy. Jestem wdzięczny haitańskim wspólnotom vodou za pokazanie mi, co oznacza „przebić się przez mur” oraz oddać swoje bezbronne ciało i duszę podczas artystycznej akcji.

Koncepcja żywych sztuk „przebijania muru”, na której bazują nasze działania artystyczne, wymaga jeszcze wielu dyskusji i doprecyzowania, ale chciałbym zwrócić tu uwagę na pojęcie „tymczasowości”. Obrzędy haitańskiego vodou odprawiane przez assogoués (adeptów trzeciego stopnia) odbywają się według tradycyjnego scenariusza. Zwykle inicjowane są modlitwą „Dior”, która wzywa duchy w ustalonej kolejności, zaczynając od Legby, strażnika granicy. Długość i liczba pieśni uzależniona jest od tego, ile potrzeba czasu, aby Duch mógł się objawić. Czas trwania wydarzenia nie jest dostosowany do potrzeb świadków (widzów), ale uzależniony od tego, ile czasu wymaga proces „przemiany”. Dlatego ramy czasowe naszych działań artystycznych pozostają otwarte, nawet jeśli mieszczą się one w nowych, twórczych strukturach wypracowanych przez wspólnoty vodou. Poszczególni śpiewacy spontanicznie decydują o czasie trwania i liczbie pieśni w każdej części działania performatywnego, a struktura „otwarta” ma na celu „przebicie się przez mur”, otwarcie się na to, co żywe i nieoczekiwane.

Fabrice Nicot