Wyspiański i „Wielka Reforma” – historia nieporozumień

Stanisław Wyspiański właściwie nigdy nie został odkryty, ale za to coraz intensywniej jest zapominany. Brzmi to może jak paradoks i prowokacja, bo przecież mowa o twórcy, który jeszcze za życia trafił do kanonu, a jego Wesele, napisane w pierwszym roku nowego stulecia, okazało się najważniejszym w tym stuleciu polskim dramatem. A jednak historia Wyspiańskiego (co niemal natychmiast trafnie i boleśnie dostrzegł Stanisław Brzozowski) to historia nieporozumień – tragicznych, jeśli pamięta się o jego krótkim życiu i wadze zadań, które sobie stawiał. Złapany w pułapkę sukcesu Wesela, zabity wieszczem, przywalony neoromantycznym pogrobowcem, zdawał się Wyspiański żyć po życiu jako „artysta teatru” – wyniesiony przez Leona Schillera, który (niemal jak Paweł z Tarsu) przekuł jego życie i dzieło w fundament swojego Nowego Testamentu teatru monumentalnego. Wyrwane z kontekstu słowa o „Teatrze Ogromnym”, wykorzystane jako hasło bojowe, funkcjonują dziś jako naklejka na nieotwieraną szufladkę, napis nagrobny twórcy skazanego na wieczny odpoczynek.
Mimo wysiłków największych twórców teatru polskiego XX wieku: Juliusza Osterwy, Tadeusza Kantora, Jerzego Grotowskiego i Jerzego Grzegorzewskiego, Stanisław Wyspiański jest największą zmarnowaną szansą polskiego teatru, a zarazem przykładem na to, jak zabójcze i szkodliwe mogą być historyczne klasyfikacje. W czasie wykładu postaram się pokazać nie tyle proces zapominania Wyspiańskiego za pomocą Reformy, ile przywrócić – na ile to jeszcze możliwe – życie jego teatrowi, w nadziei, że nie okaże się on już tylko upiorem.