Szamanizm – uniwersalna postać pierwotna wszystkich religii czy konkretna religia ludów północnoazjatyckich?

Mircea Eliade stwierdził: „Szamanizm sensu stricto jest zasadniczo syberyjskim i środkowoazjatyckim zjawiskiem religijnym”. Polski badacz, Andrzej Szyjewski, zakłada natomiast, że o szamanizmie możemy mówić wszędzie tam, gdzie „spotykamy przekonanie, że rzeczywistość jest dwudzielna, to znaczy rzeczywistość obserwowalna jest zewnętrzną formą nadającej jej istnienie i sens niewidzialnej rzeczywistości wewnętrznej lub zaświatowej. Każdy element świata ma więc swoją duchową, ukrytą, niepoznaną stronę, którą dostrzegać i ingerować w jej stosunki może tylko szaman. Szaman jest mistrzem obu światów, potrafi poruszać się zarówno między duchami, jak i pośród ludzi. W oczach szamana oba światy przenikają się w ten sposób, że rzeczywistość widzialna jest zwykle dalekim odbiciem niewidzialnej. Z tych dwóch rzeczywistość tamta (niewidzialna) jest prawdziwsza, gdyż ten świat jest światem przypadkowej zmienności, tamten zaś pozaczasowej stałości” (A. Szyjewski: Szamanizm, Kraków 2005, s. 153–154). Jak więc należy rozumieć szamanizm? Fundamentalnego sporu etnologów, antropologów i religioznawców nie sposób ostatecznie rozwiązać. Buriacja znajduje się na obszarze granicznym pomiędzy występowaniem szamanizmu, charakterystycznego dla arktycznego kręgu kulturowego, a terenami Wielkiego Stepu, poprzez który docierały tu od wieków elementy kultury chińskiej, tybetańskiej i tureckiej. Wpływy te nie doprowadziły jednak do takiego jego przekształcenia, na skutek którego utraciłby on swój pierwotny charakter.