Kurs teatru dokumentalnego marzec 2025 – luty 2026
Katastrofa.dok – VII edycja kursu teatru dokumentalnego
Zapraszamy na VII edycję kursu teatru dokumentalnego. Tematem przewodnim tegorocznej edycji jest szeroko rozumiana katastrofa. W trakcie kursu wspólnie poszukamy osobistych opowieści, przeprowadzimy liczne wywiady, by na ich podstawie tworzyć scenariusze, czytania performatywne i spektakle.
Uczestnicy i uczestniczki będą realizować własne tematy pod opieką doświadczonych reżyserów i scenarzystów. Celem kursu jest stworzenie autorskiego scenariusza i przedstawienie go na scenie w formie czytania performatywnego w lutym 2026 roku. Wybrane teksty mogą także stać się pełnoprawnymi spektaklami i zostać częścią repertuaru Teatru na Faktach, jak to miało miejsce w poprzednich latach.
Idea
Podczas VII edycji kursu będziemy dzielić się naszym doświadczeniem w tworzeniu teatru dokumentalnego. Opowiemy o technice verbatim rozumianej jako dosłowny zapis rzeczywistości, a także o tym, jak prowadzić wywiady z bohaterami i bohaterkami – jakie pytania im stawiać, by otwarcie mówili o swoich przeżyciach – oraz jak z wielogodzinnych rozmów wyławiać rzeczy najbardziej istotne.
Ponadto wyjaśnimy, jak z opowieści o przeszłych zdarzeniach napisać scenariusz, którego akcja rozgrywa się tu i teraz, utrzymując uwagę widza w napięciu; jak pracować z aktorem w spektaklu dokumentalnym; jaką rolę sami odgrywamy w procesie twórczym, który od początkowego zaciekawienia jakimś tematem ma doprowadzić do realizacji spektaklu poruszającego najbardziej dramatyczne aspekty opowiadanej historii.
Jesteśmy praktykami i będziemy koncentrować się przede wszystkim na sprawach warsztatowych. Podczas naszych spotkań nie zabraknie jednak miejsca dla refleksji o naturze człowieka i świata oraz o misji teatru.
Temat przewodni: katastrofa.dok
Jak co roku uczestnicy i uczestniczki kursu będą pracować nad własnymi tematami, ale także staną przed możliwością pracy zespołowej. Chcemy, by dzięki temu mieli okazję poznania wszystkich aspektów tworzenia scenariusza i inscenizacji. Pragniemy również, by temat przewodni inspirował indywidualne poszukiwania twórców i twórczyń oraz pozwolił na znalezienie miejsc wspólnych między różnymi opowieściami.
Dotychczas poruszyliśmy takie wątki, jak społeczna rewolucja na Białorusi, wojna i masowa migracja z Ukrainy do Polski, społeczne i ekologiczne skutki eksploatacji kopalni Turów czy znaczenie rzeki w opowieści, a także próby nadawania naturze osobowości prawnej. Tematem przewodnim VII edycji kursu jest „katastrofa.dok”.
W zeszłym roku byliśmy świadkami powodzi dewastującej życie tysięcy osób mieszkających w Polsce. Katastrofa na terenach województw opolskiego i dolnośląskiego skłoniła nas do zebrania opowieści ludzi bezpośrednio dotkniętych nieprzewidywalnym żywiołem. Chcemy, by relacje, wybory i dramaty tych osób zostały opowiedziane na scenie i zapamiętane.
Nie chodzi nam jednak wyłącznie o opis groźnych zjawisk wywołanych zmianami klimatycznymi. W słowie „katastrofa” kryją się przecież jak najbardziej osobiste historie: dla jednej osoby katastrofą będzie utrata kogoś bliskiego, a dla innej – toksyczna relacja w pracy czy rodzinie.
W teatrze koncentrujemy się bardzo często na momentach granicznych, gdy nasi bohaterowie czy bohaterki muszą zmierzyć się ze skutkami wydarzeń zupełnie od nich niezależnych. Miotani przez historię, niczym postacie z kart powieści, są świadkami i świadkiniami osobistych dramatów. Przede wszystkim jednak są ludźmi takimi jak my, dlatego – dodając po kropce końcówkę „dok” – chcemy zwrócić uwagę na źródło naszej opowieści. W Teatrze na Faktach posługujemy się słowem mówionym, konstruujemy scenariusze na podstawie dziesiątek rozmów nagranych z ludźmi żyjącymi w naszym kraju. Dzięki temu powstaje różnorodna mozaika głosów, z których wyłania się dokumentalny obraz współczesnej Polski. Gdzie tym razem zaprowadzą nas poszukiwania prawdziwych historii?
Każdy z uczestników i każda z uczestniczek kursu wezmą udział w procesie zbierania materiałów, szukania bohaterów i bohaterek, tworzenia scen i konstruowania scenariusza.
Krzysztof Kopka mieszka we Wrocławiu. Z wykształcenia teatrolog. Reżyser m.in. „Koriolana” uznanego za najlepszy spektakl szekspirowski sezonu 1998/1999 oraz polsko-rosyjskiego spektaklu „1612” (Teatr Ad Spectatores/Teatr.doc) nagrodzonego na gdyńskim Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych R@Port. Tłumacz z rosyjskiego, przełożył kilkanaście dramatów twórców z kręgu „nowej dramy”. W wydawnictwie Słowo/obraz terytoria wydał antologię współczesnego dramatu rosyjskiego „Lepsi!”. Imał się różnych zawodów, obecnie jest dramaturgiem (m.in. współautorem „Ballady o Zakaczawiu”, „Reź”) i scenarzystą (filmy „80 milionów”, „Fotograf”; seriale „Głęboka woda”, „Komisja morderstw”). Wraz z „Teatrem na faktach” został laureatem nagrody „Kreatywny Wrocław”. Wykłada na ASP we Wrocławiu (Katedra Scenografii).
Kurs potrwa od marca 2025 do lutego 2026 roku. Zajęcia będą miały formę hybrydową. Część sesji odbędzie się w formie online za pośrednictwem platformy Zoom, a część stacjonarnie w siedzibie Instytutu Grotowskiego we Wrocławiu. Uczestnictwo w kursie jest bezpłatne.
W trakcie sześciu poprzednich edycji powstało kilkanaście spektakli, prezentowanych zarówno w Instytucie Grotowskiego, jak i na festiwalach w całym kraju.
Plan pracy obejmujący pierwszą połowę kursu – do lipca 2025
I sesja pracy: wokół prawdy (online)
pt. 7.03.2025, 18.00–20.00
pon. 10.03.2025, 18.00–20.00
Czym jest prawda? To fundamentalne i zarazem kontrowersyjne pytanie otwiera kurs teatru dokumentalnego. Pracując nad materiałem dokumentalnym, rozmawiając z prawdziwymi bohaterami i bohaterkami, ciągle stykamy się z faktami. Czy to oznacza, że opowiedziana przez nas historia jest prawdziwa? I czy to pytanie ma głębszy sens?
II sesja pracy: co to jest verbatim? (online)
pt. 21.03.2025, 18.00–20.00
pon. 24.03.2025, 18.00–20.00
Co to jest verbatim? Dlaczego interesuje nas język potoczny? Mówione i pisane: co je różni? Rozmowa jako podstawowe źródło materiału scenariuszowego. Jak prowadzić rozmowę? Z kim rozmawiamy: świadkiem/świadkinią, bohaterem/bohaterką czy ekspertem/ekspertką? Pytania otwierające.
Dlaczego technika verbatim powstała? Kondycja postmodernistyczna i kres wielkich narracji. Katastrofa Challengera i perspektywa performatywna Jona McKenziego. Mowa potoczna i pismo. Społeczeństwa „oralne” i „piśmienne”. „Dzieci Sancheza” Oscara Lewisa i chicagowska szkoła socjologiczna. Alessandro Portelli i „The Peculiarities of Oral History”. Monodramy Anny Deavere Smith i poszukiwania The Royal Court Theatre: od spektakli o angielskich kolejach do „The Body”.
III sesja pracy: verbatim w praktyce (offline – pierwszy zjazd we Wrocławiu)
sob. 5.04.2025
niedz. 6.04.2025
Obszary tematyczne. Do przedstawienia jakiej sfery życia verbatim najbardziej się nadaje? Liryka dysponuje narzędziami do przedstawiania naszego świata wewnętrznego, dramat potrafi uzewnętrznić konflikty istniejące w naszym życiu. Jak w tym kontekście wypada verbatim? Jakie ma narzędzia i do czego mogą posłużyć? Prezentacja historii społecznej na poziomie codzienności? To z zastrzeżeniem, że np. „Przemiana” Franza Kafki opowiada historię społeczną, o tym jak podstawowa jednostka społeczna, rodzina, reaguje na pojawienie się wewnątrz niej odmienności.
Ćwiczenia terenowe ze zbierania materiałów. Dyskusja o subiektywnych prawdach i kontekstach, w których umieszczamy osobiste przeżycia naszych bohaterów i bohaterek. Wykorzystanie języka potocznego, jego dokumentacja i podstawowe techniki scenariuszowe radzenia sobie z materiałem opartym na faktach. Prezentacja pierwszych koncepcji tematów, nad którymi uczestnicy kursu chcieliby pracować.
IV sesja pracy: temat (offline – drugi zjazd we Wrocławiu)
sob. 26.04.2025
niedz. 27.04.2025
Teatr jest opowieścią o zdarzeniach. Czym jest zdarzenie? Francuski filozof Alain Badiou uważa, że temat to „zespół motywów stanowiących ośrodek świata przedstawionego utworu, jego główny składnik, najwyższy w hierarchii wyróżnialnych w nim jednostek konstrukcyjnych. Zapewnia on światu przedstawionemu wewnętrzną spójność, wiąże jego elementy i decyduje o ich strukturalnym uporządkowaniu. Stosunek do tematu określa sens wszystkich wyzyskanych w utworze motywów, wyznacza ich rozmieszczenie i rodzaj wiążących je relacji. Świat przedstawiony jako całość powstaje i kształtuje się ze względu na charakter tematu, który można dzięki temu uznać za najbardziej pierwotny w sensie logicznym element dzieła” („Słownik terminów literackich”, Wrocław 1988, s. 530).
W odniesieniu do powyższych stwierdzeń, a także w kontekście rozważań Josepha Conrada i przykładów dokumentalnych scenariuszy (zarówno tych zrealizowanych, jak i niezrealizowanych), zastanowimy się nad istotą głównego tematu spektaklu.
V sesja pracy: bohater (online)
pt. 6.05.2025, 18.00–20.00
pon. 9.05.2025, 18.00–20.00
A co, gdy bohater jest antyszczepionkowcem? Albo oenerowcem? W dyskusji będziemy odnosić się do teorii habitusu Pierre’a Bourdieu. Kto jest bohaterem tragicznym według Arystotelesa? Czy możemy poznać naszych bohaterów i bohaterki na tyle, by dotrzeć do prawdy o nich? Znów powraca Alain Badiou i jego myśl o zdarzeniu jako momencie prawdy.
Kim są postacie naszych scenariuszy? Bohater zbiorowy, bohater indywidualny – jak ich przedstawić, jak połączyć, jak skonstruować?
W trakcie sesji zajmiemy się praktycznymi aspektami wplatania naszych postaci w scenariusze, przedstawiania ich racji i konfrontowania ze sobą.
VI sesja pracy: obróbka materiału (offline – trzeci zjazd we Wrocławiu)
sob. 31.05.2025
niedz. 1.06.2025
Obróbka materiału. Zdarzenia. Punkty węzłowe historii. Możliwe przebiegi fabularne. Strategie narracyjne. Jak zamieniać czas przeszły opowieści na teraźniejszy sceny teatralnej? Czego nam brak, żeby opowiedzieć historię naszych bohaterów? O co jeszcze należy ich zapytać? Powrót do rozmów.
Obróbka szkiców scenariuszowych. Konstruowanie scen, dialogów i dramaturgii spektaklu. W trakcie tej sesji skoncentrujemy się na opowiedzeniu historii od początku do końca i selekcji materiału.
Kurs jest kierowany do praktyków i praktyczek teatralnych (m.in. scenarzystów i scenarzystek, reżyserów i reżyserek, aktorów i aktorek, scenografów i scenografek) oraz dziennikarzy i dziennikarek, badaczy i badaczek, aktywistów i aktywistek społecznych zainteresowanych teatrem dokumentalnym. Uczestników i uczestniczki kursu wyłaniamy na podstawie zgłoszeń.
Warunkiem ukończenia kursu jest regularne uczestnictwo w sesjach oraz stworzenie własnego scenariusza (może to być praca indywidualna lub grupowa), który zostanie skonfrontowany z publicznością podczas czytania performatywnego. Najciekawsze ze scenariuszy zostaną zrealizowane w postaci spektaklu w Instytucie Grotowskiego.
Zależy nam na uczestnictwie osób z całej Polski, a nawet spoza naszego kraju. W przypadku sesji odbywających się we Wrocławiu zapewniamy nocleg w Instytucie Grotowskiego. Nie zwracamy jednak kosztów dojazdu i wyżywienia.
Zgłoszenia
Uczestnictwo w kursie jest bezpłatne. Liczba miejsc jest ograniczona, uczestnicy i uczestniczki zostaną wyłonieni na podstawie zgłoszeń.
Wypełnioną kartę zgłoszenia należy przesyłać do 1 marca 2025 na adres e-mail: j.tabisz@grotowski-institute.pl. Prosimy o wpisanie w tytule wiadomości: „Zgłoszenie na VII edycję kursu Teatru na Faktach”.