Aktualnie jesteś: Otwarty Uniwersytet Poszukiwań / Semestry autorskie

Sztuka jako wehikuł wspólnoty

Igor Stokfiszewski
Cykl seminariów
Rok akademicki 2012/2013

Pytanie o wspólnotę – międzyludzką, duchową, społeczną i polityczną – o to, w jakie ramy wyobrażeniowe i praktyczne wpisuje się dziś, jakimi charakteryzuje się przymiotami, jakie mechanizmy regulują jej konstytuowanie się, a także, jaki kształt przybierała dawniej i czym mogłaby cechować się w przyszłości, nabiera tym większej wagi, im bardziej świat współczesny napotyka bariery w rozwijaniu takich wartości jak solidarność międzyludzka, troska wzajemna, współodczuwanie ze wszystkimi istotami żyjącymi, sprawiedliwe traktowanie każdej z nich, i im bardziej rzeczywistość związków pomiędzy jednostkami zdominowana zostaje przez odruchy egoizmu, relacje konkurencyjności, przez wzajemną nieufność, podejrzliwość i skonfliktowanie.

Od 2009 roku zajmuję się wspólnotowymi aspektami różnych praktyk artystycznych. Badam, jak dane sposoby uprawiania sztuki oddziałują na jakość więzi pomiędzy wykonawcami, a także wykonawcami i widzami, do jakich wartości odwołują się poprzez sposób kształtowania i regulowania relacji pomiędzy jednostkami w zbiorowościach wykonawców oraz podczas zgromadzenia artystów i widzów. Innymi słowy – staram się poprzez badania różnych praktyk artystycznych znaleźć odpowiedź na pytanie, w jaki sposób kształtować egzystencjalną, duchową i społeczną wspólnotę opartą na solidarności, wzajemności i trosce. Cykl seminariów „Sztuka jako wehikuł wspólnoty” jest próbą podzielenia się wynikami tych badań, ich przedyskutowania i wyciągnięcia wniosków dotyczących praktycznych pytań o kształt wspólnoty dzisiejszej i przyszłej – „wspólnoty, która nadchodzi”.

Prowadzone przeze mnie badania zainicjowane zostały w zetknięciu z domeną Sztuki jako wehikułu, rozwijaną w Workcenter of Jerzy Grotowski and Thomas Richards we włoskiej Pontederze, które od ponad trzech lat wizytuję, przyglądając się opracowywaniu najnowszych opus powstałych pod okiem Thomasa Richardsa i Maria Biaginiego. To one ukazały mi niezwykły potencjał tradycji praktykowania sztuki zainicjowanej przez Jerzego Grotowskiego w świetle wyzwań, jakie stoją przed współczesnością w związku z inflacją projektu wspólnotowego. Kształtowanie się relacji o wysokiej jakości więzi zbiorowych podczas wykonywania struktur performatywnych, wynikłe z rozwinięcia mechanizmów wzajemnego oddziaływania, wspólnotowej interakcji i nakierowania się na innych podczas praktykowania Sztuki jako wehikułu oraz domen od niej pochodnych, sprawiły, że zacząłem zgłębiać ten sposób podejścia do działań artystycznych, zaś cały projekt, który mam nadzieję w przyszłości zamknąć publikacją książkową zatytułowałem „Sztuka jako wehikuł wspólnoty”. Cykl seminariów w Instytucie im. Jerzego Grotowskiego we Wrocławiu jest jego istotnym, a ze względu na miejsce, szczególnie dla mnie ważnym, etapem.

Badania zainicjowane w Workcenter pokierowały mnie w stronę innych aktywności wyrosłych na gruncie teatru. Drugim – po Sztuce jako wehikule – obszarem praktyk wspólnotowych, którego badaniu poświęciłem minione lata, jest domena działań ze społecznościami defaworyzowanymi, mieszkańcami dzielnic biedy i innymi wspólnotami miejskimi. Aktywności te wywodzą się z tradycji, lub orbitują wokół strategii, community theatre czy grassroots theatre. Od 2010 roku współpracuję z Bartoszem Szydłowskim i Teatrem Łaźnia Nowa w Krakowie/Nowej Hucie, gdzie wypracowywane są metody kształtowania relacji wspólnotowych z różnymi grupami społecznymi, mające na celu podniesienie jakości życia jednostek, więzi zbiorowych oraz komunikacji międzygrupowej, zaś narzędzia powstałe w ramach tych działań wykorzystywane są podczas inicjatyw podejmowanych przez artystów skupionych wokół Łaźni w różnych zakątkach świata. Miałem także szansę uczestniczyć w działaniach i badać artystyczną aktywność Stefana Kaegi, który wraz ze współpracownikami z kolektywu Rimini Protokoll rozwinął jedną z najbardziej interesujących – w mojej ocenie – strategii interweniowania poprzez praktyki teatralne w tkankę społeczną i miejską, ze skutkiem dla jakości zbiorowych więzi we wspólnotach zamieszkujących obszary zurbanizowane.

Obok praktyk wywodzących się z dziedziny teatru, obszarem moich badań stały się te, wyrosłe na gruncie sztuk wizualnych, lub na przecięciu praktyk performatywnych i artystycznych zorientowanych na język i tradycję ukształtowane przez sztukę współczesną. Inicjatywy takie jak inscenizacja Mszy dokonana przez Artura Żmijewskiego w Teatrze Dramatycznym w Warszawie, badająca odmienne formy „komunii”, czy wypracowana przez Pawła Althamera formuła „kongresu rysowników”, gdzie poprzez narzędzia sztuki przeprowadzany jest proces wspólnotowy wiodący od postawy egoistycznej generującej nastawienie konfliktowe, poprzez dialog, ku przepracowaniu konfliktów, to dwa przykłady z serii praktyk artystycznych wychodzących naprzeciw wyzwaniu, jakim jest ustanowienie nowej wspólnoty społecznej. Pragnę, by wszystkie wymienione działania stały się przedmiotem namysłu podczas spotkań seminaryjnych.

Podstawą teoretyczną dla naszych dyskusji będą lektury odnoszące się do zagadnień wspólnotowych powstałe na gruncie nauk społecznych i filozofii (m.in.: Zygmunt Bauman: Wspólnota. W poszukiwaniu bezpieczeństwa w niepewnym świecie; Jean-Luc Nancy: Rozdzielona wspólnota; Giorgio Agamben: Wspólnota, która nadchodzi), jak również prace z zakresu współczesnych teorii i krytyki sztuki, w których temat wspólnoty zajmuje poczesne miejsce (takie jak: Erika Fischer-Lichte: Estetyka performatywności; Nicolas Bourriaud: Estetyka relacyjna). W przypadku praktyk artystycznych nie może zabraknąć świadectw samych twórców. Stąd do naszych lektur dołączą książki Thomasa Richardsa (przede wszystkimPunkt graniczny przedstawienia), teksty towarzyszące inicjatywom artystów wizualnych (wypowiedzi Pawła Althamera, Artura Żmijewskiego i in.) oraz krytyczne opracowania omawianych przez nas zdarzeń artystycznych.

Ponieważ mowa jest o wspólnocie, o równym rozważaniu interesów wszystkich podmiotów biorących udział w danej sytuacji, o uczestnictwie, samorozwoju i samowyrażaniu się jednostek, nie wyobrażam sobie, by zaproponowany przeze mnie program i przebieg spotkań nie uwzględniał potrzeb, pól zainteresowań oraz spojrzenia na sztukę i świat współczesny, które wniosą sami seminarzyści. Powyższy opis jest osobistym zdaniem relacji z przebiegu mojej drogi w stronę „sztuki jako wehikułu wspólnoty” i rozpatruję go w kategoriach punktu wyjścia, który podlegał będzie negocjacjom zgodnie z indywidualnymi oczekiwaniami poszczególnych uczestników, dynamiką rozwoju wzajemnych relacji pomiędzy biorącymi udział w spotkaniach i kształtowaniem się grupowego podejścia do zagadnień związanych z tym, co artystyczne i tym, co zbiorowe. Ostateczny kształt merytoryczny każdego z seminariów, jego zawartość treściowa, lektury mu towarzyszące oraz szczegółowy przebieg każdorazowo ustalane będą wspólnie.

Program

18 lutego 2013
18 marca 2013
29 kwietnia 2013
13 maja 2013
17 czerwca 2013

Opiekun naukowy: prof. Dariusz Kosiński
Koordynatorki: Sylwia Fiałkiewicz, Karolina Wycisk