Aktualnie jesteś: Otwarty Uniwersytet Poszukiwań / Kursy wiodące

Performatyka i inne tańce

Pod tą nieco przewrotną nazwą zaproponowaną przez kolegów z Uniwersytetu Warszawskiego kryją się spotkania, których podstawowym celem jest rozpoznanie i prezentacja różnorodnych sposobów, na jakie polscy badacze podejmują refleksję nad ogromną dziedziną rzeczywistości rozciągającą się między teatrem i światem widowisk, a współczesnym życiem zbiorowym i indywidualnym.

W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat w naukach humanistycznych pojawiały się i narastały tendencje do wykorzystywania konceptów, pojęć, metod i metafor wywiedzionych z refleksji nad teatrem, dramatem i widowiskami do analizy i interpretacji życia społecznego i działań jednostkowych. Prace antropologów takich jak Gregory Bateson, Victor Turner, socjologów Floriana Znanieckiego, Ervinga Goffmana i Jeana Duvignaud, teoria Johna Langshawa Austina, francuska myśl poststrukturalistyczna i psychoanaliza lacanowska – to tylko niektóre z wielu pól i dróg dwudziestowiecznej humanistyki, na których pojawiała się i w różnorodny sposób była odnawiana koncepcja świata ludzkiego jako przedstawienia, dramatycznej gry czy widowiska. Pod koniec ubiegłego stulecia te różnorodne inspiracje zostały w kręgu angloamerykańskim scalone z poszukiwaniami artystycznymi i działaniami politycznymi w konglomerat performance studies, którego głównym reprezentantem i propagatorem jest Richard Schechner. Równolegle pojawiają się, rozwijają i znajdują swoich zwolenników inne koncepcje odwołujące się do kluczowych pojęć performansu i performatywności, co z jednej strony zdaje się potwierdzać tezy Jona McKenziego, że mamy do czynienia z fundamentalną zmianą paradygmatyczną, z drugiej – pogłębia pewną dezorientację i prowadzi do licznych nieporozumień.

W grudniu roku 2006 nakładem ówczesnego Ośrodka Badań Twórczości Jerzego Grotowskiego i Poszukiwań Teatralno-Kulturowych (dziś Instytut im. Jerzego Grotowskiego) ukazał się polski przekład książki Richarda Schechnera Performance Studies: An Introduction. Jej tłumacz, Tomasz Kubikowski, zaproponował spolszczenie tytułowego terminu i utworzenie pojęcia „performatyka”. W trakcie międzynarodowej konferencji zorganizowanej we Wrocławiu w związku z publikacją Performatyki: Wstępu, angielski badacz Allan Read postawił tezę, że performatyka w Polsce będzie tym, co jako performatyka okaże się w Polsce potrzebne i skuteczne. Jednocześnie już na tej samej konferencji zwracano uwagę, że performatyka nie pojawia się u nas w próżni, a dziedzina, którą się chce zajmować, stanowi w Polsce od lat przedmiot badań prowadzonych przede wszystkim przez szkołę antropologii widowisk Leszka Kolankiewicza z Instytutu Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego.

Proponowany przez nas cykl wykładów i konwersatoriów stanowi w punkcie wyjścia rozwinięcie pytań i propozycji, które pojawiły się w roku 2006, oczywiście przy pełnej świadomości zmian, jakie w interesującej nas domenie zaszły w ostatnich latach. Chcielibyśmy przede wszystkim, by cykl ten stał się okazją do prezentacji różnych odmian polskich badań nad performansami, widowiskami kulturowymi, dramatami i przedstawieniami, a także do podjęcia dyskusji nad stosunkiem polskiej tradycji badawczej, kulturalnej i artystycznej do międzynarodowego ruchu performatycznego w jego różnych wariantach.

Do udziału w projekcie zaprosiliśmy zarówno badaczy odwołujących się wprost do performatyki, na czele z Tomaszem Kubikowskim, jak i tych, którzy przeciwstawiają się jej dominacji i proponują własne sposoby postrzegania, porządkowania, nazywania i badania zjawisk stanowiących pole jej zainteresowań; w tym drugim aspekcie szczególną rolę odgrywa zespół antropologii widowisk IKP. Zaprosiliśmy też badaczy młodszego pokolenia, korzystających z rezultatów zwrotu performatycznego i podejmujących próbę ich zastosowania nie tylko do badań nad widowiskami i przedstawieniami, ale także jako narzędzi umożliwiających wpływanie na życie społeczne. Ważną rolę w projekcie pełnią też odwołania do innych niż amerykańskie koncepcji performansu i performatywności, którym w znacznym stopniu patronuje Estetyka performatywności Eriki Fischer-Lichte.

Zdajemy sobie sprawę, że w trakcie kilkunastu spotkań nie jesteśmy w stanie przedstawić pełnego obrazu polskiej performatyki i „innych tańców”. Mamy jednak nadzieję, że uda nam się przynajmniej dokonać wstępnego rozpoznania (jego częścią są teksty programowe niektórych badaczy zamieszczone w niniejszej publikacji), które uzupełniać i wzbogacać będziemy w kolejnych latach, konfrontując także rodzime osiągnięcia i propozycje z dokonaniami i konceptami zagranicznymi.

Opiekun naukowy: prof. Dariusz Kosiński
Koordynatorka: Sylwia Fiałkiewicz

Program