Aktualnie jesteś: Otwarty Uniwersytet Poszukiwań / Semestry autorski

TEATR W KRAINIE UTOPII Monte Veritá – Mathildenhöhe – Hellerau – Goetheanum – Bauhaus

Prof. dr hab. Małgorzata Leyko
Cykl wykładów
Rok akademicki 2011/2012

Przedmiotem cyklu wykładów są poszukiwania nowej estetyki teatru podejmowane na początku XX wieku na terenie Niemiec i Szwajcarii, koncentrujące się przede wszystkim na uwolnieniu ekspresji cielesnej aktora oraz na ustanowieniu ekwiwalentnych wobec niej zależności pomiędzy wykonawcą a innymi elementami sztuki teatru (przestrzenią, plastyką, muzyką). Ten nurt eksperymentalnych poszukiwań znalazł dogodny obszar poza oficjalnym życiem teatralnym oraz teatrem instytucjonalnym. Ukształtował się on we wspólnotach wegetariańskich, koloniach artystycznych i miastach-ogrodach powstających na przełomie XIX i XX wieku na fali tzw. Lebensreform – „reformy życia”. Składały się na nią, z jednej strony, ruchy anty-modernistyczne, działające na rzecz odrodzenia tradycyjnych form życia i głoszące program przywrócenia człowiekowi jego naturalnego (tzn. przedindustrialnego) środowiska, a tym samym odzyskania wartości egzystencji ludzkiej. Na przeciwnym biegunie znajdowały się działania pro-modernistyczne, poprzez nowe formy organizacji rzeczywistości zmierzające do kreowania społeczeństwa przyszłości, społeczeństwa, które wykorzysta dynamikę postępu technologicznego na rzecz poprawy jakości istnienia. Uspójnieniem poszukiwań reformatorskich w ramach poszczególnych zbiorowości była sztuka i działania performatywne – tworzono własne rytuały, obrzędy, ceremonie i widowiska, które służyły budowaniu poczucia jedności oraz wizualizacji idei konstytutywnych dla danej zbiorowości.

Działalność wspólnot podejmujących próby praktycznej reformy życia zinterpretować można w kategoriach utopii, gdyż opierały się one na tworzeniu wyidealizowanych struktur społecznych, funkcjonujących w doskonałej przestrzeni (idealne miasto, miasto-ogród), w oparciu o abstrahujące od rzeczywistości relacje ekonomiczno-gospodarcze. Jeśli przyjąć, że utopie nie są po nic, nie są zabawami bez konsekwencji, lecz każda utopia – zwłaszcza heroiczna – w jakiś sposób zmienia rzeczywistość, to prawidłowość ta objawia się także w eksperymentach teatralnych prowadzonych we wspólnotach: podejmowane w krainie utopii – realnie zmieniały teatr. W takich ośrodkach jak Monte Veritá koło Ascony, Mathildenhöhe w Darmstadt, Hellerau koło Drezna, Goetheanum w Dornach koło Bazylei czy Bauhaus (zwłaszcza w Weimarze i Dessau) poszukiwanie własnych form ekspresji teatralnej było na tyle intensywne i nowatorskie, że osiągnięcia działających tam twórców – m.in. Rudolfa Labana, Petera Behrensa i Georga Fuchsa, Emila Jaques-Dalcroza, Rudolfa Steinera i Oskara Schlemmera – stały się ważnym wkładem w reformę teatru w latach 1900-1930.

Program