Od tekstu dramatycznego do ciała-słowa. Włoska tradycja teatralna w XX wieku

Historia teatru XX wieku na Półwyspie Apenińskim jest historią przejścia od tekstu dramatycznego do ciało-słowa performera, jedności psychofizycznej, ukształtowanej na długiej drodze dojrzewania aktorów do przyjęcia na siebie odpowiedzialności za kształt i jakość relacji nawiązywanych z widzami w trakcie zdarzenia performatywnego.

Scena włoska pierwszej połowy XX wieku, poza nielicznymi, głośnymi wyjątkami (futuryści, Luigi Pirandello), zdawała się nie nadążać za ogólnoświatowymi tendencjami: teatr podporządkowany dramaturgom bardzo trudno zgodził się na przyjęcie i (zitalianizowanie) reżysera. Mimo stałego poszerzania możliwości inscenizatorskich, podejmowane przez reżyserów polemiki z tekstem dramatycznym nie podważały jego autorytetu i prymatu w teatrze. W drugiej połowie lat pięćdziesiątych powoli stawało się jasne, że efekty eksperymentów z odnową języka scenicznego rozczarowują, sprowadzając się wyłącznie do moralizatorskiego dydaktyzmu. Z tej przyczyny, około roku 1959, artyści neoawangardy za punkt honoru postawili sobie zakwestionowanie słowa, rozerwanie tekstu i zniszczenie jego struktury.

Mniej więcej w tym samym okresie zaczął kształtować się Trzeci Teatr. Choć bardzo zróżnicowany pod względem estetycznym, był połączony etyką pracy opartą na poszukiwaniu sensu życia przez teatr i w teatrze, i inspiracją twórczością Odin Teatret Eugenia Barby. Obejmował swoim zasięgiem zespoły teatralne powstające na Półwyspie Apenińskim mniej więcej od początku lat siedemdziesiątych z pozaartystycznych potrzeb ludzi zawodowo niezwiązanych ze sceną, którzy popołudniami prowadzili „drugie życie” w teatrze amatorskim, przede wszystkim ulicznym, stanowiącym dla nich miejsce przekroczenia codzienności, narzędzie rewolucji, walki politycznej i odrodzenia kultury.

Radykalnym doświadczeniem, sięgającym korzeniami Trzeciego Teatru, jest teatr narracji ostatniego trzydziestolecia, stanowiący śmiałą odpowiedź wobec ówczesnych „kanonów”, zarówno sceny instytucjonalnej, jak i awangardowej: kierując się przesłankami etycznymi, przywrócono do łask słowo jako podstawowe narzędzie komunikacji teatralnej w osobie performera epickiego, który jest cały ciałem-słowem, strażnikiem pamięci (między)pokoleniowej.