Filozofia i dramat – wzajemne fascynacje, konflikty, wykluczenia

W pierwszej części wykładu postaram się przedstawić specyfikę świata dramatu i filozofii, zwracając uwagę, dlaczego przy powierzchownym spojrzeniu są to zupełnie rozłączne światy proponujące konkurencyjne i wykluczające się wzajemnie wizje świata. W drugiej części będę starał się argumentować na rzecz głębszego spojrzenia, wskazując na komplementarność tych jedynie naskórkowo rozbieżnych światów, które w istocie są ze sobą tak nierozdzielnie związane, że niemożliwy staje się rozwój dramatu bez filozofii i filozofii bez dramatu. Przysłowie mówi: „nigdy ludzka myśl nie sięga dalej niż ludzki czyn”. Postaram się pokazać, że też nigdy ludzki czyn nie sięga dalej niż ludzka myśl. Do czasów Arystotelesa przeważało przekonanie, w którym przeciwstawiano racjonalną filozofię, działanie, politykę irracjonalnej sztuce, tworzeniu, teatrowi. Dopiero Arystoteles zaproponował – odpowiadając tym samym swojemu mistrzowi Platonowi – ujęcie, w którym są to odrębne racjonalności. „Zupełnie inna jest przy tym zasada poprawności w sztuce poetyckiej niż w polityce lub w jakiejś innej sztuce”* i zupełnie inna jest to zasada niż w nauce. Sztuka najczęściej w historii była – i jest nadal – traktowana jako subdyscyplina bądź części teoretycznej, bądź praktycznej filozofii; u Arystotelesa zaś poznanie mimetyczne zostaje potraktowane autonomicznie i autoteliczne i nie jest ani rodzajem nauki, ani praktyki, co zostaje pokazane i uzasadnione w „Poetyce”, co jest ciągle – moim zdaniem – odkryciem w dużym stopniu nieprzyswojonym i nierozpoznanym. Mogłoby być ono jednym z powodów powołania przez Umberta Eca aforyzmu mówiącego o tym, że „starożytność bywa często przednowoczesna”.

*Arystoteles: „Retoryka. Poetyka”, przełożył, wstępem i komentarzem opatrzył Henryk Podbielski, PWN, Warszawa 1988.

18 stycznia odbędzie się seminarium dla grupy roboczej.