Orędzie na Międzynarodowy Dzień Teatru 2025
International Theatre Institute ITI
World Organization for the Performing Arts
27 marca 2025
27 marca 2025 obchodzimy Międzynarodowy Dzień Teatru. Z tej okazji zachęcamy do przeczytania orędzia, przygotowanego na zaproszenie Międzynarodowego Instytutu Teatralnego (ITI) przez Przyjaciela Instytutu Grotowskiego – Theodorosa Terzopoulosa.
Mieliśmy szczęście wielokrotnie gościć tego wybitnego twórcę teatralnego w naszej siedzibie. W 2009 roku, podczas I Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego „Świat miejscem prawdy”, Teatr Attis zaprezentował spektakl w reżyserii Terzopoulosa „Ajaks. Szaleństwo” Sofoklesa. Z kolei w czasie II edycji festiwalu, w 2012 roku, odbyła się premiera spektaklu „Mauzer” na podstawie tekstu Heinera Müllera. Spektakl ten był częścią długofalowej współpracy Terzopoulosa z Instytutem, a prace nad „Mauzerem” rozpoczęły się już we wrześniu 2010.
W ramach Olimpiady Teatralnej, odbywającej się w 2016 roku we Wrocławiu zostały zaprezentowane trzy spektakle w reżyserii Terzopoulosa: „Mauzer”, „Amor” i „Prometeusz w okowach”. Ponadto miały wówczas miejsce spotkania z reżyserem pt. „Prawda rzeczywistości wirtualnej” oraz „Powrót Dionizosa”.
W Instytucie regularnie odbywały się warsztaty intensywnego treningu psychofizycznego dla aktorów, bazujące na kontroli oddechu pt. „Metoda pracy Theodorosa Terzopoulosa”, które były prowadzone przez Savvasa Stroumposa – aktora i asystenta Terzopoulosa.
W wydawnictwie Instytutu w 2012 roku ukazała się książka „W labiryncie. Theodoros Terzopoulos spotyka Heinera Müllera” pod redakcją Franka Raddatza, a w 2018 – „Powrót Dionizosa”, w której autor, sam Theodoros Terzopoulos, przedstawia sposoby i metody pracy stosowane w treningu aktorskim. Obie książki są dostępne w naszej księgarni: https://ksiegarnia.grotowski-institute.pl/ksiazki-instytutu-grotowskiego
Orędzie na Międzynarodowy Dzień Teatru 2025
Czy w świecie, którego zubożali obywatele duszą się w odosobnieniu, zamknięci w celach wirtualnej rzeczywistości, a totalitarny system kontroli i represji przenika wszystkie aspekty ich zrobotyzowanego życia, teatr jest w stanie usłyszeć sygnał SOS naszych czasów?
Czy teatr nie pozostaje obojętny w obliczu degradacji środowiska, globalnego ocieplenia, drastycznego spadku bioróżnorodności, skażenia oceanów, topnienia pokrywy lodowej, nasilających się pożarów lasów i ekstremalnych zjawisk pogodowych? Czy teatr może stać się aktywną częścią ekosystemu? Teatr od lat obserwuje, jak ludzkość ingeruje w środowisko naszej planety, ale nie do końca wie, jak się z tym problemem mierzyć.
Czy teatr żywi obawy o kondycję człowieka XXI wieku, manipulowanego przez koncerny medialne, opiniotwórcze korporacje i inne instytucje, za którymi stoi wiele polityczno-ekonomicznych interesów? Człowieka zamieszkującego świat, w którym media społecznościowe zapewniają bezpieczny dystans do Innego, dostarczając mocnego alibi przeciw komunikacji; świat, w którym nasze myśli i działania zdominowane są przez poczucie lęku przed Innym, odmiennym, Obcym.
Czy teatr może pełnić funkcję laboratorium, uczącego nas współistnienia pomimo istniejących między nami różnic, odcinającego od traumy przeszłości? Krwawiącej traumy, popychającej nas do prób wskrzeszania Mitu, który – jak przekonuje Heiner Müller – „jest aglomeratem, maszyną, do której zawsze można podłączać nowe maszyny. Niesie energię, aż rosnący impet rozsadzi krąg kultury i cywilizacji”, a także – jak sądzę – krąg barbarzyństwa. Czy teatr jest gotów skierować swe reflektory na społeczną traumę, zamiast błądzić, skupiając ich światło wyłącznie na sobie? Na powyższe pytania nie sposób udzielić jednoznacznych odpowiedzi, bo właśnie pytania nieznajdujące odpowiedzi pozwalają teatrowi istnieć i trwać. Pytania sprowokowane przez Dionizosa, który wyszedł poza miejsce swoich narodzin i orchestrę starożytnego amfiteatru, i dziś, w Światowy Dzień Teatru, kontynuuje swoją wędrówkę, w milczeniu, jako uchodźca, przez krajobrazy naznaczone piętnem wojny.
Spójrzmy w oczy Dionizosa, ekstatycznego boga teatru i Mitu, jednoczącego w sobie przeszłość, teraźniejszość i przyszłość, dwukrotnie urodzonego dziecka Zeusa i Semele, wyraziciela płynnych tożsamości: żeńskiej i męskiej, gniewnej i łagodnej, boskiej i zwierzęcej, akrobaty balansującego na granicy obłędu i rozumu, porządku i chaosu, życia i śmierci.
Dionizos zadaje fundamentalne ontologiczne pytanie: „O co w tym wszystkim chodzi?”. Pytanie, skłaniające twórców do coraz wnikliwszego zgłębiania źródeł mitu i prób rozwiązania zagadki wielowymiarowego człowieczeństwa.
Potrzebujemy dziś nowych sposobów opowiadania historii, pielęgnujących pamięć i kształtujących nową moralną i polityczną odpowiedzialność, które – miejmy nadzieję – wyłonią się z polimorficznej dyktatury współczesnego średniowiecza.
Theodoros Terzopoulos
Przekład mironia
Theodoros Terzopoulos (ur. 1945, Grecja) jest reżyserem teatralnym, pedagogiem, pisarzem i scenarzystą, założycielem i dyrektorem artystycznym Attis Theatre, inicjatorem Olimpiady Teatralnej i przewodniczącym Międzynarodowego Komitetu Olimpiady Teatralnej.
Studiował w Szkole Teatralnej Kostisa Michailidisa w Atenach (1965–1967). Uczył się i pracował jako asystent reżysera w Berliner Ensemble (1972–1976), gdzie współpracował z Manfredem Wekwerthem, Ruth Berghaus i Ekkehartem Schallem, a jego mentorem był Heiner Müller. Pełnił funkcje dyrektora Szkoły Teatralnej Narodowego Teatru Północnej Grecji w Salonikach (1981–1983) i dyrektora artystycznego Międzynarodowych Spotkań ze Starożytnym Dramatem Greckim w Delfach (od 1985 roku przez około 15 lat), w którym uczestniczyły wybitne postacie świata teatru. W roku 2005 powołał do życia Międzynarodowe Spotkania z Dramatem Starożytnym w Sykionie i był ich dyrektorem artystycznym do 2011 roku. Członek-założyciel Międzynarodowego Instytutu Teatru Śródziemnomorskiego, zrzeszającego 18 krajów śródziemnomorskich.
W 1985 roku założył Teatr Attis w Delfach. Wyreżyserował w nim „Bachantki” (1986), pionierskie przedstawienie z elementami ekstremalnej fizyczności i rytuału, radykalnie zmieniając podejście współczesnych reżyserów do inscenizacji starożytnych greckich tragedii. Sięga po techniki dionizyjskiej ekstazy, starając się uchwycić i ujawnić to, co niewidoczne i niezgłębione. Kładzie nacisk na wymiar tragiczny i próby sięgnięcia „głębi”, inscenizując zarówno starożytne greckie tragedie, jaki i teksty poetyckie. Od ponad czterdziestu lat podróżuje po świecie w poszukiwaniu tworzonych przez ludzi wizji i ich historii. Jest humanistą, który przykłada wielką wagę do spotkań z Innym, w którym rozpoznaje siebie.
Przez ostatnich czterdzieści lat Teatr Attis zagrał dwa tysiące trzysta przedstawień na wielu prestiżowych scenach i festiwalach, a Terzopoulos reżyserował – w Grecji i za granicą – tragedie Ajschylosa, Sofoklesa i Eurypidesa, opery i sztuki wybitnych współczesnych europejskich dramatopisarzy, takich jak Bertolt Brecht, Federico García Lorca, Heiner Müller, Samuel Beckett, Henrik Ibsen, August Strindberg, a także współczesnych autorów greckich.
Ostatnie spektakle reżysera zajmują poczesne miejsce w jego dorobku inscenizacyjnym i badawczym. „Czekając na Godota” (Emilia Romagna Teatro/Teatro Nationale, Fondazione Teatro di Napoli Bellini, Włochy, 2023) zyskało uznanie jako spektakl przełomowy, a zarazem w pełni wierny filozoficznej refleksji Becketta, natomiast inscenizacja „Orestei” Ajschylosa (Grecki Teatr Narodowy, 2024) już dziś uznawana jest za historyczną i stanowi punkt odniesienia dla inscenizatorów antycznych tragedii ze względu na swoją aktualność i doskonałą rekonstrukcję funkcji starożytnego chóru.
Terzopoulos stworzył oryginalną metodę aktorską, bazującą na sekwencji ćwiczeń fizycznych i głosowych, która ma na celu doskonalenie fundamentów pracy aktorskiej. Jego metoda pracy i podejście do starożytnej tragedii greckiej znalazły się w programach nauczania ponad trzydziestu akademii teatralnych i wydziałów filologii klasycznej na świecie. Reżyser prowadzi warsztaty i wykłada. Otrzymał tytuł profesora emerytowanego na wielu międzynarodowych uczelniach. Od 2013 roku prowadzi coroczne letnie warsztaty dla młodych aktorów i reżyserów z całego świata, zatytułowane „Metoda Theodorosa Terzopoulosa – Powrót Dionizosa”.
Metoda i twórczość reżysera były przedmiotem badań wybitnych badaczy teatru, a jego książki ukazały się w wielu językach: greckim, angielskim, niemieckim, chińskim, tureckim, rosyjskim, polskim, koreańskim, mandaryńskim, włoskim, francuskim, węgierskim, gruzińskim, hiszpańskim i arabskim. Książki opisujące metody pracy Terzopoulosa wydano w językach: greckim, angielskim, niemieckim, tureckim, rosyjskim, chińskim. Książka na temat jego metody, „Powrót Dionizosa” (2015, wyd. polskie Wrocław, 2018), została przełożona na 15 języków. W języku polskim ukazała się książka „W labiryncie. Theodoros Terzopoulos spotyka Heinera Müllera” (Wrocław, 2012). Na świecie zorganizowano wiele konferencji, pomyślanych jako honorowy hołd dla twórczości Terzopoulosa, m.in. w Chinach, Polsce, Włoszech, Rosji, Kolumbii, Niemczech, Grecji, Austrii, Hiszpanii, USA i na Cyprze.
Od 1993 roku Terzopoulos jest przewodniczącym powołanego w Delfach Międzynarodowego Komitetu Olimpiady Teatralnej, w skład którego, jako członkowie-założyciele, weszli wybitni ludzie teatru: Tadashi Suzuki, Heiner Müller, Robert Wilson, Nuria Espert, Jurij Lubimow i Tony Harrison. Był dyrektorem artystycznym pierwszej edycji Olimpiady: „Przez tysiąclecia” (Delfy, 1995). Kolejne edycje wydarzenia odbyły się w Japonii (Shizuoka, 1999), Rosji (Moskwa, 2001), Turcji (Stambuł, 2006), Korei Południowej (Seul, 2010), Chinach (Pekin, 2014), Polsce (Wrocław, 2016), Indiach (17 różnych miast, 2018), Japonii i Rosji (Toga, Sankt Petersburg, 2019) oraz na Węgrzech (Budapeszt, 2023).
W uznaniu inspirującej twórczości artystycznej, stale rozwijanej działalności edukacyjnej i promowania międzykulturowości, zarówno w Grecji, jak i na arenie międzynarodowej, Terzopoulos otrzymał wiele nagród i wyróżnień, m.in. Nagrodę im. Garcii Lorki (Hiszpania, 1986), Nagrodę im. Konstantego Stanisławskiego za najlepszą reżyserię (Rosja, 1993), Honorową Nagrodę Teatralną (Turcja, 2006), Główną Nagrodę za Reżyserię (Festiwal Narodów, Seul, 1994), Nagrodę za Kreację Zespołową (Pekin, 2011), Międzynarodową Nagrodę im. Jurija Lubimowa (2020), gwiazdę w alei gwiazd w Sybinie (Rumunia, 2024) oraz Wielką Nagrodę Teatralną Greckiego Stowarzyszenia Krytyków Teatralnych i Sztuk Scenicznych (Grecja, 2024).
Więcej informacji: http://attistheatre.com/en/theodoros-terzopoulos/
