Teatr. Samotność, rzemiosło, bunt

Odin Teatret powstał w 1964 roku w Oslo w Norwegii, dwa lata później przeniósł się do Holstebro w Danii, zmieniając nazwę na Nordisk Teaterlaboratorium/Odin Teatret. Obecni członkowie grupy pochodzą z dwunastu krajów i trzech kontynentów. Działania laboratorium obejmują: tworzenie własnych przedstawień, prezentowanych w siedzibie, podczas objazdów Danii, a także za granicą; bartery z różnymi środowiskami w Holstebro oraz poza nim; organizację spotkań grup teatralnych; goszczenie innych zespołów i grup teatralnych; działania pedagogiczne w Danii i za granicą; odbywający się co roku „Odin Week” (Tydzień Odin Teatret); publikowanie czasopism i książek; produkcję filmów dydaktycznych; badania w zakresie antropologii teatru podczas sesji ISTA (Międzynarodowej Szkoły Antropologii Teatru); przedstawienia wielokulturowego zespołu Theatrum Mundi; współpracę z Ośrodkiem Badań Laboratoriów Teatralnych Uniwersytetu Århus (CTLS); „Festuge” (Świąteczny Tydzień) w Holstebro; odbywający się co trzy lata festiwal Transit, poświęcony kobietom teatru; OTA, Żywe Archiwa Pamięci Odin Teatret; WIN, Trening dla Pilotów Międzykulturowych; rezydencje artystyczne; przedstawienia dla dzieci, wystawy, koncerty, okrągłe stoły, inicjatywy kulturalne, a także pracę na rzecz społeczności lokalnej w Holstebro i okolicach.
Przez ponad pięćdziesiąt lat działalności Odin Teatret, jako laboratorium, wykształciło środowisko zawodowe i badawcze, które realizuje międzydyscyplinarne projekty i międzynarodową współpracę. Jednym z takich obszarów poszukiwań jest Międzynarodowa Szkoła Antropologii Teatru, którą w 1979 roku przekształcono w „wioskę teatralną”, gdzie aktorzy i tancerze spotykają się z badaczami w celu porównania i analizy technicznych podstaw ich scenicznej obecności. Inny obszar działań stanowi Theatrum Mundi Ensemble, który od wczesnych lat osiemdziesiątych prezentuje przedstawienia z udziałem stałej grupy artystów wywodzących się z różnych zawodowych tradycji.
Odin Teatret stworzył dotychczas siedemdziesiąt cztery przedstawienia, które zaprezentowano w sześćdziesięciu trzech krajach, w wielu społecznych kontekstach. W tym czasie wykształciła się szczególna kultura Odin Teatret, oparta na różnorodności kulturowej i barterze: aktorzy Odin Teatret prezentują się poprzez swoją pracę określonemu środowisku, które rewanżuje się pieśniami, muzyką i tańcami własnej, miejscowej kultury. Jest to wymiana przejawów kultury nie tylko wzbogacająca wiedzę na temat innych form ekspresji, ale w równym stopniu będąca społeczną interakcją pozwalającą pokonać uprzedzenia, trudności językowe oraz różnice w myśleniu, ferowaniu ocen i zachowaniu.
Więcej informacji: www.odinteatret.dk

Eugenio Barba urodził się w 1936 roku w Brindisi w południowych Włoszech. Założyciel skandynawskiego laboratorium teatralnego Nordisk Teaterlaboratorium/Odin Teatret (1964), które działa do dziś w Holstebro w Danii, oraz Międzynarodowej Szkoły Antropologii Teatru (ISTA) (1979). W roku 1954 wyemigrował do Norwegii, gdzie pracował jako spawacz i marynarz. Do Polski przyjechał w 1961 jako stypendysta UNESCO, by studiować w PWST w Warszawie. W latach 1962–1964 był asystentem Jerzego Grotowskiego w Teatrze Laboratorium podczas pracy nad Akropolis według Stanisława Wyspiańskiego oraz Tragicznymi dziejami doktora Fausta według Christophera Marlowe’a. Swoje doświadczenia opisał w pierwszej książce poświęconej teatrowi Jerzego Grotowskiego, W poszukiwaniu teatru zaginionego, (Padwa 1965).
Eugenio Barba wyreżyserował sześćdziesiąt pięć przedstawień Odin Teatret (oraz Theatrum Mundi Ensemble), do których należą: Dom mego ojca (1972), Przyjdź! A nasz będzie dzień (1976), Popioły Brechta (1980), Ewangelia z Oxyrhynchos (1985), Talabot (1988), Kaosmos (1993), Mythos (1998), Sen Andersena (2005), Ur-Hamlet (2006), Chroniczne życie (2011). Spektakle Odin Teatret prezentowane były w Polsce: m.in. w Lublinie, Toruniu, Warszawie, Szczecinie i we Wrocławiu (na zaproszenie Ośrodka i Instytutu Grotowskiego).
Za swoją działalność artystyczną i naukową Eugenio Barba otrzymał doktoraty honoris causa uniwersytetów w Århus (Dania), Ayacucho (Peru), Bolonii (Włochy), Buenos Aires (Argentyna), Hawanie (Kuba), Hongkongu i Warszawie. Jest członkiem zespołów redakcyjnych czasopism: „TDR/The Drama Review”, „The Journal of Performance Studies”, „New Theatre Quarterly”, „Performance Research” oraz „Teatro e Storia”, a także współzałożycielem i współredaktorem Icarus Publishing Enterprise. Opublikował wiele książek, z których po polsku ukazały się: Ziemia popiołu i diamentów. Moje terminowanie w Polsce oraz 26 listów Jerzego Grotowskiego do Eugenia Barby (Ośrodek Grotowskiego, Wrocław 2001), Teatr. Samotność, rzemiosło, bunt (Instytut Kultury Polskiej UW, Warszawa 2003), zredagowana z Nicolą Savaresem Sekretna sztuka aktora. Słownik antropologii teatru (Ośrodek Grotowskiego, Wrocław 2005), Canoe z papieru (Instytut Grotowskiego, Wrocław 2007) oraz Spalić dom. Rodowód reżysera (Instytut Grotowskiego, Wrocław 2011).

Teatr ZAR to międzynarodowy zespół założony we Wrocławiu przez stażystów Instytutu Grotowskiego. Jego skład kształtował się w trakcie cyklicznych wypraw badawczych do Gruzji w latach 1999–2003. Podczas tych podróży grupa poznała tradycje muzyczne, esencją których jest zbiór wielowiekowych pieśni polifonicznych, stanowiących prawdopodobnie najstarszą formę wielogłosu. Nazwa teatru „ZAR”, zaczerpnięta została od tytułu pieśni pogrzebowych, które w tradycji kaukaskiej, m.in. odwiedzanej przez grupę Swanetii, są istotą śpiewu rozumianego jako „kolumna dźwięku”. Praca zespołu wypływa z przekonania, że teatr, wbrew greckiemu thea – widzenie, nie powinien być wyłącznie oglądany, lecz przede wszystkim słuchany.

„Wierzymy, że z takiego słuchania rodzą się głębokie obrazy, które nie mogłyby zostać stworzone nawet najnowszymi środkami teatralnej techniki. Wierzymy, że nawet ciało śpiewającego aktora lśni i emanuje energią dźwięku i pieśni, którą on sam się staje”.

Spektakle zespołu są częścią długiego procesu prób, poszukiwań, wypraw i osobistych eksploracji. ZAR przynosi teatr sprzed podziału na gatunki i style, z czasów, kiedy był on wciąż jednią sztuk, czy nawet jednią rzemiosła i życia. Zespół tworzy w przeświadczeniu, które płynie z polskiej myśli romantycznej, iż zadania sztuki są nie tylko komplementarne wobec „poruszenia religijnego”, lecz potrafią zapełnić dynamiczną lukę między codziennością a transcendencją. Juliusz Osterwa, który jako jeden z nielicznych starał się uchwycić te idee w praktyce, i z którego myśli czerpał m.in. Jerzy Grotowski zapisał w swych notatkach zdanie, że „Bóg stworzył teatr dla tych, którym nie wystarcza Kościół”.
Od 2011 roku zespół pracuje nad projektem „Armine, Sister”, dedykowanym kulturze ormiańskiej, realizowanym poprzez wyprawy i studia nad ormiańską historią i tradycją. Jedną z podstawowych idei projektu jest podjęcie kwestii tabuizacji i zakłamania historii skonfrontowanej z powinnością dawania świadectwa.
Więcej informacji: www.teatrzar.art.pl