Aktualnie jesteś: Otwarty Uniwersytet Poszukiwań / Semestry autorskie

Performatywność fotografii

Tobiasz Papuczys

Cykl wykładów
Rok akademicki 2022/2023

Margaret Mead, słynna amerykańska antropolożka kultury, w jednej z rozmów ze swoim byłym już wtedy mężem, również antropologiem kultury – Gregorym Batesonem, przypomniała plemienny zwyczaj ucinania kobietom od dzieciństwa fragmentu palca w momentach życia, gdy umierał ich krewny. Wskutek tego działania kobiety z ludu Dani na starość miały już tylko pozbawione palców kikuty. „Wiedziałam o nim, czytałam o nim, nie miał dla mnie znaczenia, nim nie zobaczyłam tego w tych obrazach” – komentowała ten rytuał Mead, która w swojej praktyce badawczej, pełna wiary dla technicznej obiektywności, chętnie wykorzystywała obraz fotograficzny i kinematograficzny. Podkreślając tymi słowami wagę „cielesnej naoczności”, Mead paradoksalnie nie doceniła do końca fotografii i drzemiącego w niej performatywnego potencjału, sprowadzając go do tego, co na zdjęciach bezpośrednie i czytelne, słowem – widoczne. Jednak to, co cielesne (a cielesność stanowi dla mnie kluczową kategorię performatywną), nie musi być wcale koniecznie „naoczne”, może po prostu uruchamiać nasze akty mentalne i indywidualne doświadczenia; odwołując się do pamięci ciała (i oka), kreować świat (również zbiorowych) skojarzeń, emocji, lęków i traum; funkcjonować przy komunikowaniu znaczeń na podobnym poziomie, jak robi to na przykład taniec współczesny i tym samym w znacznej mierze czynić widza aktywnym współtwórcą wytwarzanych treści. Hipotetycznie – zdjęcie zabawki w leju po bombie może mieć większą siłę afektywnego działania na odbiorcę niż fotografia martwego dziecka wyrzuconego na brzeg Morza Śródziemnego, poniekąd przecząc w ten sposób powszechnemu medialnemu upodobaniu do reprodukowania obrazów śmierci i przemocy. Siła fotografii jako medium znajduje się w gruncie rzeczy poza kadrem, tkwi w tym, czego zdjęcie tak naprawdę nie przedstawia i nie pokazuje, w tym, co niewidoczne. Performatywne spojrzenie na fotografię pozwala podkreślić siłę napięć między naturalnie przypisaną jej techniczną dosłownością, a rodzącą się z aktów percepcji (zarówno fotografa, jak i odbiorcy) komunikacyjną niejednoznacznością.

Program