Kurs teatru dokumentalnego
marzec 2022 – styczeń 2023
Aktualizacja
Piszemy te słowa, gdy kolejki uchodźców z Ukrainy na naszej wschodniej granicy ciągną się kilometrami. W Polsce pojawią się setki tysięcy, może miliony ludzi, którzy przeżyli nocny ostrzał rakietowy, pożar swojego domu, śmierć bliskich; ludzi, którzy niosą ze sobą doświadczenie niemieszczące nam się w głowie. Żyliśmy dotąd w świecie po „końcu historii”, ale historia wróciła nie tylko na ulice bombardowanego Kijowa, ale także do nas.
W związku z aktualną sytuacją zmieniamy założenia naszego kursu dokumentalnego. Do wcześniejszego tematu przewodniego – projekt „Turów” – dodajemy tak ważny problem Ukrainy. Zapraszamy wszystkich, a w szczególności Ukraińców, Polaków i Białorusinów do zgłaszania się na nasz kurs, by współtworzyć opowieść o tym, o czym nie możemy zapomnieć. „Teatr na faktach” stara się ciągle towarzyszyć wydarzeniom opowiadanym z najbardziej osobistej i ludzkiej perspektywy. Na nasze spektakle składają się dziesiątki i setki głosów.
Przedłużamy rekrutację do niedzieli 20 marca (włącznie) oraz przesuwamy rozpoczęcie kursu na piątek 25 marca. Przypominamy także o tym, że nasz kurs organizowany jest w formie hybrydowej. Oznacza to, że większość zajęć ma formę spotkań online (za pośrednictwem platformy Zoom), co umożliwia uczestnictwo osobom z całej Polski, a nawet spoza jej granic.
Idea
Podczas IV edycji kursu będziemy dzielić się naszymi, kilkuletnimi już, doświadczeniami w robieniu teatru dokumentalnego. Opowiemy o technice verbatim, czyli „dosłownym zapisie rzeczywistości”. O tym, jak prowadzimy rozmowy z naszymi bohaterami. Jakie pytania powinniśmy im stawiać, jak ich „otwierać”, skłaniać do zwierzeń. Jak z wielogodzinnych rozmów wyławiać rzeczy najbardziej istotne. Jak z opowieści o przeszłych zdarzeniach stworzyć scenariusz, którego akcja rozgrywa się tu i teraz i potrafi trzymać widza w napięciu? Jak pracować z aktorem w spektaklu dokumentalnym? Jaką rolę odgrywamy w procesie twórczym, który od początkowego zaciekawienia jakimś tematem ma doprowadzić nas do spektaklu poruszającego jego najbardziej dramatyczne aspekty?
Jesteśmy praktykami i przede wszystkim będziemy koncentrować się na sprawach warsztatowych. Podczas naszych spotkań nie zabraknie jednak miejsca dla ogólnej refleksji na temat natury człowieka i świata oraz misji teatru.
Krzysztof Kopka
Temat przewodni: projekt „Turów”
Teatr dokumentalny nie jest gatunkiem prostym ani łatwym. Nasze dotychczasowe doświadczenia wskazują, że samodzielna praca nad scenariuszem od samego początku kursu bywa nie lada wyzwaniem. Trudności nastręcza już sam wybór tematu. Jeśli sformułujemy go nazbyt szeroko, trudno nam będzie znaleźć właściwych rozmówców-bohaterów. Jeśli owych rozmówców wybierzemy na chybił trafił, uzyskamy przypadkowe wypowiedzi, z których nie zbudujemy dialogu, ani spójnej narracji.
Dlatego tegoroczny kurs rozpoczniemy od pracy zespołowej. Pierwszym tematem, nad którym się wspólnie pochylimy będzie Turów. Mowa oczywiście o kopalni węgla brunatnego i międzynarodowym konflikcie, który wokół niej wybuchł. To prawdziwy dramat społeczny rozgrywający się na wielu poziomach: w gabinetach polityków, biurach organizacji ekologicznych, lokalnym barze z wywieszoną informacją „Czechów nie obsługujemy”, mieszkaniach górników przerażonych perspektywą utraty pracy, mieszkaniach, w których umierają na choroby dróg oddechowych ich bliscy (śmiertelność w Worku Turoszowskim znacznie przekracza średnią krajową) czy na międzynarodowych przejściach granicznych, blokowanych przez tych samych górników, broniących działalności kopalni.
Turów to konkretny punkt na mapie Polski ale dramat, którego jest elementem i zarazem zapowiedzią ma wymiar ogólnoświatowy. Wynika on z konieczności dokonania głębokiej zmiany w kształcie cywilizacji, w której żyjemy. Zmianę wymusza narastający kryzys klimatyczny oraz coraz trudniej dostępne i tym samym coraz droższe tradycyjne źródła energii. Ta zmiana odbije się na naszym życiu, postawi przed nami szereg pytań, choćby takie – czy za rok lub dwa uda nam się zjeść awokado?
Każdy z uczestników kursu będzie mógł wziąć udział w procesie zbierania materiałów, szukania bohaterów, tworzenia scen i ostatecznie konstrukcji scenariusza.
Wybrane prace, które powstały w ramach poprzednich kursów „Teatru na faktach”:
„Kiedy jesteś pomiędzy wodą a lwem morskim… uciekaj!”
Słuchowisko w reżyserii Doroty Bator i rozmowa z twórcami
„Kwarantanna”
Filmowa wersja spektaklu w reżyserii Jakuba Tabisza i rozmowa z twórcami
„Alternatywne życie, czyli traktat o snach”
Wideoperformans w reżyserii Mateusza Brodowskiego i rozmowa z twórcami
„Dziennik czasów zarazy”
12 odcinków magazynu „Teatr na faktach”
„Performer” 2018 nr 16: „Teatr dokumentalny”
Opiekunowie kursu: Krzysztof Kopka, Jakub Tabisz
Krzysztof Kopka mieszka we Wrocławiu. Z wykształcenia teatrolog. Reżyser m.in. „Koriolana” uznanego za najlepszy spektakl szekspirowski sezonu 1998/1999 oraz polsko-rosyjskiego spektaklu „1612” (Teatr Ad Spectatores/Teatr.doc) nagrodzonego na gdyńskim Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych R@Port. Tłumacz z rosyjskiego, przełożył kilkanaście dramatów twórców z kręgu „nowej dramy”. W wydawnictwie Słowo/obraz terytoria wydał antologię współczesnego dramatu rosyjskiego „Lepsi!”. Imał się różnych zawodów, obecnie jest dramaturgiem (m.in. współautorem „Ballady o Zakaczawiu”, „Reź”) i scenarzystą (filmy „80 milionów”, „Fotograf”; seriale „Głęboka woda”, „Komisja morderstw”). Wraz z „Teatrem na faktach” został laureatem nagrody „Kreatywny Wrocław”. Wykłada na ASP we Wrocławiu (Katedra Scenografii).
Przebieg
Kurs potrwa od marca do grudnia 2022 roku. Zajęcia będą odbywać się w formie hybrydowej. Część sesji odbędzie się w formie online za pośrednictwem platformy Zoom, a część stacjonarnie w siedzibie Instytutu Grotowskiego we Wrocławiu. Uczestnictwo w kursie jest bezpłatne. W okresie marzec–lipiec praca będzie się toczyć w czterech blokach tematycznych: „Czym jest prawda?”, „Jak sformułować temat spektaklu?”, „Czy istnieją pytania lepsze od innych?”, „Bohater”. Każdy blok podzielony jest na trzy sesje – dwie online (odbywające się w piątki i poniedziałki) oraz jedną podsumowującą na żywo (sobota i niedziela).
W trakcie trzech poprzednich edycji powstało kilkanaście spektakli, prezentowanych zarówno w Instytucie Grotowskiego, jak i na festiwalach w całym kraju.
Harmonogram
I blok tematyczny: Czym jest prawda?
pt., pon. 25, 28.03, 18.00–20.00 | online
Wokół prawdy
1. sesja pracy
Czym jest prawda? To fundamentalne i zarazem kontrowersyjne pytanie otwiera kurs teatru dokumentalnego. Słowo „prawda” używane jest na co dzień w dziesiątkach, jeżeli nie w setkach kontekstów. Pracując nad materiałem dokumentalnym, rozmawiając z prawdziwymi bohaterami, ciągle stykamy się z faktami. Czy to oznacza, że opowiedziana przez nas historia jest prawdziwa? I czy to pytanie ma głębszy sens?
pt., pon. 1, 4.04, 18.00–20.00 | online
Co to jest verbatim?
2. sesja pracy
Dlaczego technika verbatim „musiała” powstać? Kondycja postmodernistyczna i kres wielkich narracji. Katastrofa Challengera i perspektywa performatywna Jona McKenziego. Mowa potoczna i pismo. Społeczeństwa „oralne” i „piśmienne”. „Dzieci Sancheza” Oscara Lewisa i chicagowska szkoła socjologiczna. Alessandro Portelli i „The Peculiarities of Oral History” Monodramy Anny Deavere Smith i poszukiwania The Royal Court Theatre: od spektakli o angielskich kolejach do „The Body”.
sob.–niedz. 9–10.04, 10.00–18.00 | stacjonarnie (Instytut Grotowskiego, Czytelnia im. Ludwika Flaszena)
Verbatim w praktyce
3. sesja pracy
Ćwiczenia terenowe ze zbierania materiałów. Dyskusja o subiektywnych prawdach i kontekstach, w których umieszczamy osobiste przeżycia naszych bohaterów. Wykorzystanie języka potocznego, jego dokumentacja i podstawowe techniki scenariuszowe radzenia sobie z materiałem opartym na faktach. Prezentacja pierwszych koncepcji tematów, nad którymi uczestnicy kursu chcieliby pracować.
II blok tematyczny: Jak sformułować temat spektaklu?
pt., pon. 22, 25.04 18.00–20.00 | online
Temat
4. sesja pracy
Teatr jest opowieścią o zdarzeniach. Co to jest zdarzenie? Próbując określić, czym jest temat zacytujmy francuskiego filozofa Alaina Badiou: „Zespół motywów stanowiących ośrodek świata przedstawionego utworu, jego główny składnik, najwyższy w hierarchii wyróżnialnych w nim jednostek konstrukcyjnych. Zapewnia on światu przedstawionemu wewnętrzną spójność, wiąże jego elementy i decyduje o ich strukturalnym uporządkowaniu. Stosunek do tematu określa sens wszystkich wyzyskanych w utworze motywów, wyznacza ich rozmieszczenie i rodzaj wiążących je relacji. Świat przedstawiony jako całość powstaje i kształtuje się ze względu na charakter tematu, który można dzięki temu uznać za najbardziej pierwotny w sensie logicznym element dzieła”. („Słownik terminów literackich”, Wrocław 1988, s.530).
W oparciu o te rozważania, a także rozważania Josepha Conrada i różne dokumentalne przykłady scenariuszy zrealizowanych i niezrealizowanych, zastanowimy się nad istotą głównego tematu spektaklu.
pt., pon. 6, 9.05, 18.00–20.00 | online
Drążymy temat
5. sesja pracy
Czy temat może być zbyt ogólny lub zbyt specyficzny? Zdarzenie, postać czy ogólna społeczna tendencja mogą stanowić źródło spektaklu. Na konkretnych przykładach będziemy rozważać sposoby doboru tematów, a także, co ważne, ich doprecyzowania.
sob. –niedz. 14–15.05, 10.00–18.00 | stacjonarnie (Instytut Grotowskiego, Czytelnia im. Ludwika Flaszena)
Dobry research
6. sesja pracy
Dyskusja o różnych podejściach do tych samych tematów. Podstawy tworzenia dobrego researchu. Ukierunkowywanie swoich poszukiwań i podążanie za tropami. Odnajdywanie treści w pauzach i milczeniu, a także czytanie między słowami bohaterów. Analizowanie materiałów z pierwszych wywiadów, szukanie kontekstów i kwestia „drugiego kontaktu” z bohaterami.
III blok tematyczny: Czy istnieją pytania lepsze od innych?
pt., pon. 27, 30.05, 18.00–20.00 | online
Rozmawiamy
7. sesja pracy
Na czym polega rozmowa? Perspektywa etyczna i filozoficzna dialogu: „Żyję w świecie cudzych słów. Całe moje życie polega na orientowaniu się pośród nich, reagowaniu na nie”. (M. Bachtin, „Estetyka twórczości” słownej, tłum. D. Ulicka, Warszawa 1986, s. 491) „Cudzych świadomości niepodobna obserwować, analizować, określać jako obiekty, jako rzeczy – można z nimi tylko obcować dialogowo. Myśleć o nich – to znaczy rozmawiać z nimi, inaczej natychmiast zamienią się one wobec nas w przedmioty: zamilkną, zamkną się na wszystkie spusty, zastygną w skończone, urzeczowione obrazy”. (M. Bachtin, Problemy poetyki Dostojewskiego, tłum. N. Modzelewska, Warszawa 1970, s. 71).
pt., pon. 9, 13.06, 18.00–20.00 | online
Pytania obowiązkowe
8. sesja pracy
Czy istnieją pytania lepsze od innych? Te, które obowiązkowo trzeba zadać? Rozważania będą toczyć się wokół Formularzy Zimbardo z książki o nieśmiałości, a także w oparciu o doświadczenia z kilku lat zbierania materiałów dokumentalnych.
sob.–niedz. 25–26.06 10.00–18.00 | stacjonarnie (Instytut Grotowskiego, Czytelnia im. Ludwika Flaszena)
Tematy tabu
9. sesja pracy
Podczas sesji skoncentrujemy się na ewolucji pytań pod wpływem zgromadzonych materiałów oraz na zmianach w proponowanych tematach. Na podstawie wspólnego projektu o Turowie będziemy analizować tematy tabu, a także trudności w zdobywaniu konkretnych informacji lub dotarciu do określonych rozmówców.
IV blok tematyczny: Bohater
sob.–niedz. 8–9.10.2022, 10:00–18:00 | online
Prawda bohatera
10. sesja pracy
A co wtedy, gdy bohater jest antyszczepionkowcem? Albo oenerowcem? W dyskusji będziemy opierać się na teorii habitusu Pierre’a Bourdieu. Kto jest bohaterem tragicznym według Arystotelesa? Czy możemy poznać naszego bohatera i dotrzeć do prawdy o nim? Znów powraca Alain Badiou i jego myśl o zdarzeniu jako momencie prawdy.
Kim są bohaterowie naszych scenariuszy? Bohater zbiorowy, bohater indywidualny – jak ich przedstawić, jak połączyć, jak skonstruować? W trakcie sesji zajmiemy się praktycznymi aspektami wplatania naszych bohaterów w scenariusze, przedstawiania ich racji i konfrontowania ich ze sobą.
V blok tematyczny: Scenariusz
sob.–niedz. 12–13.11.2022, 10:00–18:00 | stacjonarnie (Instytut Grotowskiego, Czytelnia im. Ludwika Flaszena)
Obróbka materiału
11. sesja pracy
Obróbka szkiców scenariuszowych. Konstruowanie scen, dialogów i dramaturgii spektaklu. W trakcie tej sesji skoncentrujemy się na opowiedzeniu historii od początku do końca i selekcji materiału.
sob.–niedz. 17–18.12.2022, 10:00–18:00 | stacjonarnie
(Instytut Grotowskiego, Czytelnia im. Ludwika Flaszena)
Finalny szkic scenariusza
12. sesja pracy
Podczas sesji skoncentrujemy się na konstrukcji scenariusza: będziemy czytać robocze szkice i proponować poprawki i nowe rozwiązania. Celem sesji jest doprowadzenie do powstania skończonych scenariuszy czytań performatywnych i spektakli.
sob.–niedz. 21-22.01.2023, 10:00–18:00 | stacjonarnie
(Instytut Grotowskiego, Czytelnia im. Ludwika Flaszena)
Czytania performatywne – przygotowanie
13. Sesja pracy
Praca z aktorami. Trudności wynikające z tekstu dokumentalnego. Różnice między tekstem literackim a dokumentalnym. Różne sposoby i pomysły na inscenizację. Omówienie problemu „gadających głów”. Przygotowanie czytań performatywnych zamykających kurs teatru dokumentalnego.
Uczestnicy
Kurs jest skierowany do praktyków teatralnych (m.in. reżyserów, aktorów, scenografów, scenarzystów) oraz dziennikarzy, badaczy i aktywistów społecznych zainteresowanych teatrem dokumentalnym. Uczestników kursu wyłaniamy na podstawie zgłoszeń.
Warunkiem ukończenia kursu jest regularne uczestnictwo w sesjach oraz stworzenie własnego scenariusza (może to być praca indywidualna lub grupowa), który zostanie skonfrontowany z widzami podczas czytania performatywnego. Najciekawsze ze scenariuszy zostaną zrealizowane w postaci spektaklu w Instytucie Grotowskiego.
Zależy nam na uczestnictwie w kursie osób z całej Polski, a nawet spoza naszego kraju. W przypadku sesji odbywających się we Wrocławiu zapewniamy nocleg w Instytucie Grotowskiego. Nie zwracamy jednak kosztów dojazdu ani wyżywienia.
Zgłoszenia
Wypełnioną kartę zgłoszenia prosimy przesyłać do 20 marca 2022 do Jakuba Tabisza na adres: j.tabisz@grotowski-institute.pl, wpisując w tytule maila „Zgłoszenie na IV edycję kursu Teatru na faktach”. Uczestnictwo w kursie jest bezpłatne. Liczba miejsc jest ograniczona. Na podstawie zgłoszeń zostanie wybrana ostateczna lista uczestników.
Galeria zdjęć
Patronaty
