Aktualnie jesteś: Otwarty Uniwersytet Poszukiwań / Kursy wiodące

Wielka? Reforma? Teatru?

Idea

Od czasów Wielkiej Reformy Teatru minęło już ponad sto lat, najwyższy więc czas, by przyjrzeć się jej dokonaniom, znaczeniu i wartości z dystansu. Próby takie czyniono już w Polsce (przypomnijmy choćby głośny esej prof. Lecha Sokoła Jak wielka jest Wielka Reforma?, „Dialog” 1997 nr 5, s. 122–125), ale jak się wydaje nadszedł odpowiedni moment, by podjąć te zagadnienia na nowo. Po przełomie performatycznym i przemianach teatru, które (zwłaszcza w Polsce) przeorały sposób jego uprawiania i rozumienia, na Wielką Reformę sprzed stu lat patrzymy już inaczej niż 40 czy nawet 20 lat temu.

To „inne spojrzenie” ma przede wszystkim charakter krytyczny, prowadzi ku trzem zasadniczym pytaniom, zaznaczonym w tytule projektu trzema pytajnikami. Po pierwsze – czy reforma rzeczywiście była „wielka”? Czy wpłynęła na zmianę uprawiania i rozumienia teatru, sposobu jego funkcjonowania, miejsca w społeczeństwie? Wydaje się, że odpowiedź powinna brzmieć – tak, bo przecież w ciągu stu lat zmieniło się bardzo wiele. Jednak bliższe zapoznanie się z propozycjami, marzeniami i wizjami reformatorów, które chcemy zaproponować, prowadzi do wątpliwości. „Stary” teatr nie zniknął, zaś „nowy” wcale nie wydaje się tak radykalnie odmienny. Zamiast postulowanej przemiany, mamy raczej do czynienia z poszerzeniem pola możliwości, a zarazem z permanentnym stanem kryzysu. To każe zadać pytanie o „reformę”. Słowo zakłada akceptację zasadniczych wyznaczników istniejącego systemu i jego poprawę przez usunięcie elementów niefunkcjonalnych lub dodanie brakujących. Już skonfrontowane z propozycjami „reformatorów” wydaje się nieodpowiednie. Część z nich nie chciała bowiem żadnej reformy, lecz domagała się rewolucji – obalenia istniejącego porządku i wprowadzenia zupełnie innego (przywódcą tych radykałów obwołany być może Antonin Artaud). Inni proponowali uporządkowanie i unaukowienie doświadczeń poprzedników, syntetyzując je i przekształcając w szkoły i „systemy” (tu bezwzględnym liderem jest Stanisławski). Większość z nich posługiwała się przy tym fałszywym, często zmanipulowanym, obrazem „teatru dawnego”, który zamieniali w fikcyjną karykaturę, by uwyraźnić na jej tle własne propozycje. Objęcie tych wszystkich strategii słowem „reforma” wydaje się za daleko posuniętym uproszczeniem. Jest tak tym bardziej, że nie do końca jasne jest też znaczenie ostatniego członu nazwy: „teatr”. Czy naprawdę protagonistom Wielkiej Reformy chodziło o teatr? Czy nie zamierzali się na coś o wiele większego? Czy nie dążyli raczej do przemiany człowieka i kultury? A z drugiej strony – czy w efekcie ich działalności nie żyjemy od stu lat w sytuacji, w której liczba pojedyncza słowa teatr jest tylko umownym znakiem określającym nieogarnialną mnogość?

Wszystkie te pytania, i wiele innych, chcemy postawić, przyglądając się na nowo, z odmienionej perspektywy, dokonaniom protagonistów Wielkiej Reformy, zarówno tych znanych i uznanych, jak i znanych mniej lub w ogóle zapomnianych. Te zbliżenia dokonywane w formie wykładów, seminariów i konferencji służyć mają także pogłębieniu wiedzy o poszczególnych artystach i wyprowadzeniu jej poza utrwalony stereotyp historycznoteatralny.

Opiekun naukowy: prof. Dariusz Kosiński
Koordynatorka: Sylwia Fiałkiewicz

Program